Celem likwidacji spółki z o.o. i jednocześnie głównym zadaniem likwidatorów jest upłynnienie majątku likwidowanej spółki. W trakcie likwidacji może jednak okazać się, że spółce przysługują wobec jej kontrahentów jakieś wierzytelności, których ściągnięcie w krótkim czasie nie jest możliwe. W takiej sytuacji – jeśli wspólnikom zależy na jak najszybszym zakończeniu działalności spółki – dobrym rozwiązaniem może być podział masy likwidacyjnej poprzez przelew wierzytelności na wspólników. Jakie skutki podatkowe dla wspólnika ma cesja wierzytelności dokonana w związku z likwidacją spółki? Czy czynność taka podlega opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych? Czy wspólnik musi zapłacić PIT lub CIT?
Umowa cesji (przelewu) wierzytelności na wspólnika
Co do zasady, podział między wspólników nadwyżki majątkowej, pozostałej po likwidacji spółki z o.o., powinien nastąpić w formie wypłat pieniężnych. Do podstawowych zadań likwidatorów należy bowiem ściągnięcie wierzytelności spółki i upłynnienie jej majątku.
Jeśli jednak wykonanie tych czynności okaże się niemożliwe lub znacznie utrudnione, nie jest wykluczone dokonanie podziału majątku w inny sposób. W przypadku, gdy likwidatorom nie uda się ściągnąć od kontrahentów spółki wszystkich wierzytelności, a wspólnicy nie są zainteresowani „przeciąganiem” procedury likwidacji, w grę wchodzi dokonanie cesji (przelewu) takich wierzytelności na wspólników. Podstawą do podzielenia majątku spółki w taki sposób mogą być postanowienia umowy spółki albo zgoda wyrażona przez wspólników w drodze odpowiedniej uchwały. Jednocześnie do „technicznego” przeniesienia wierzytelności na wspólnika niezbędne jest zawarcie umowy przelewu (cesji) między likwidowaną spółką (cedent) a wspólnikiem (cesjonariusz).
[Art. 509 Kodeksu cywilnego]:
1. Wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią (przelew), chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania.
2. Wraz z wierzytelnością przechodzą na nabywcę wszelkie związane z nią prawa, w szczególności roszczenie o zaległe odsetki.
Cesja wierzytelności na rzecz wspólnika a podatek od czynności cywilnoprawnych
Z perspektywy wspólnika, który w związku z likwidacją sp. z o.o. otrzyma wierzytelność przysługującą spółce wobec jej kontrahenta, istotne znaczenie ma to, czy otrzymanie takiej wierzytelności będzie opodatkowane. Innymi słowy, czy wspólnik musi zapłacić podatek z tytułu przelania na niego wierzytelności likwidowanej spółki? Zacznijmy od sprawdzenia, czy cesja (przelew) wierzytelności na wspólnika podlega opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych (PCC).
Na gruncie PCC obowiązuje zamknięty katalog czynności podlegających opodatkowaniu tym podatkiem. Oznacza to, że opodatkowaniu podlegają jedynie takie czynności cywilnoprawne, które zostały wymienione w ustawie o PCC. Natomiast czynności cywilnoprawne niewymienione w sposób wyraźny w tej ustawie nie podlegają opodatkowaniu PCC. Stanowisko to znajduje potwierdzenie w orzecznictwie.
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 8 marca 2018 r., sygn. akt: II FSK 509/16:
Ustawodawca wprowadził zamknięty katalog czynności podlegających opodatkowaniu wyłączył jednocześnie z opodatkowania inne podobne, to zaś oznacza, że czynności niewymienione w katalogu ustawowym nie podlegają opodatkowaniu, nawet jeżeli wywołują skutki w sferze gospodarczej takie same, bądź podobne do tych, które zostały wymienione.
Czynności podlegające opodatkowaniu PCC
Katalog czynności podlegających opodatkowaniu określony jest w art. 1 ustawy o PCC:
[Art. 1 ust. 1 ustawy o PCC]
Podatkowi od czynności cywilnoprawnych podlegają:
1) następujące czynności cywilnoprawne:
– umowy sprzedaży oraz zamiany rzeczy i praw majątkowych,
– umowy pożyczki,
– umowy darowizny – w części dotyczącej przejęcia przez obdarowanego długów i ciężarów albo zobowiązań darczyńcy,
– umowy dożywocia,
– umowy o dział spadku oraz umowy o zniesienie współwłasności – w części dotyczącej spłat i dopłat,
– ustanowienie hipoteki,
– ustanowienie odpłatnego użytkowania, w tym nieprawidłowego, oraz odpłatnej służebności,
– umowy depozytu nieprawidłowego,
– umowy spółki,2) zmiany umów wymienionych w pkt 1, jeżeli powodują one podwyższenie podstawy opodatkowania podatkiem od czynności cywilnoprawnych, z zastrzeżeniem ust. 3 pkt 4;
3) orzeczenia sądów, w tym również polubownych, oraz ugody, jeżeli wywołują one takie same skutki prawne, jak czynności cywilnoprawne wymienione w pkt 1 lub 2.
Jak widać, umowa cesji (przelewu) nie została wprost wymieniona w tym wyliczeniu. Trzeba jednak wziąć pod uwagę również przepisy Kodeksu cywilnego, które regulują cesję (przelew) wierzytelności. W świetle tych przepisów istotą przelewu wierzytelności jest przeniesienie wierzytelności ze zbywcy na nabywcę. Co ważne, przeniesienie wierzytelności wynikać może w szczególności z umów takich, jak umowa sprzedaży, umowa zamiany czy umowa darowizny (art. 510 § 1 Kodeksu cywilnego). Takie umowy mieszczą się zaś w katalogu czynności podlegających PCC.
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 15 stycznia 2020 r., sygn. akt: II FSK 2116/19:
Dla oceny, czy nabycie wierzytelności podlega opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych, konieczne jest wyłącznie ustalenie, czy przeniesienie wierzytelności nastąpiło wskutek zawarcia jednej z umów wskazanych w art. 1 ust. 1 ustawy o PCC.
Czy cesja wierzytelności w ramach podziału majątku likwidacyjnego podlega PCC?
Jak w tym kontekście ocenić sytuację, w której w związku z podziałem majątku likwidowanej spółki z o.o. zawarta zostanie umowa przelewu (cesji) wierzytelności między spółką a wspólnikiem?
Przede wszystkim warto zauważyć, że przekazanie wspólnikowi wierzytelności w ramach podziału majątku likwidacyjnego następuje zgodnie z przepisami Kodeksu spółek handlowych (ściślej – w wykonaniu dyspozycji art. 286 KSH). Nie ma więc potrzeby, aby przeniesienie wierzytelności z likwidowanej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością na jej wspólnika opierać o umowę o charakterze zobowiązującym, w szczególności umowę sprzedaży, zamiany czy darowizny. W celu przeniesienia wierzytelności w ramach podziału majątku likwidacyjnego wystarczy zawarcie między spółką a wspólnikiem rozporządzającej umowy cesji (przelewu) wierzytelności. Skoro zaś katalog czynności podlegających PCC nie obejmuje przekazania wspólnikowi majątku likwidowanej spółki z o.o. ani cesji wierzytelności, która nie przybiera postaci jednej z umów wymienionych w ustawie o PCC, to otrzymanie przez wspólnika wierzytelności na podstawie rozporządzającej umowy cesji (przelewu) w związku z likwidacją spółki z o.o. nie podlega opodatkowaniu PCC.
Przelew wierzytelności na rzecz wspólnika likwidowanej spółki z o.o. – interpretacja organów podatkowych
W interpretacji indywidualnej z dnia 21 lutego 2017 r., sygn. 2461-IBPB-2-1.4514.661.2016.2.PM, Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej zajął następujące stanowisko:
Przelew wierzytelności jest swoistą konstrukcją prawną, przewidzianą w ogólnych zasadach zobowiązań, prowadzącą do zmiany osoby wierzyciela podczas, gdy przedmiot zobowiązania pozostaje ten sam. Umowy cesji wierzytelności należą do czynności prawnych rozporządzających o skutkach zbliżonych do umowy przenoszącej własność. Dodać należy, że cesja nie ma formy samoistnej umowy, dlatego też dla jej realizacji musi być dokonana czynność cywilnoprawna, na podstawie której nastąpi przeniesienie wierzytelności.
Z treści art. 510 § 1 Kodeksu cywilnego wynika, że czynnością stanowiącą podstawę cesji może być umowa sprzedaży, zamiany, darowizny lub inne umowy zobowiązujące do przeniesienia wierzytelności.
Podkreślić należy, że umowa cesji jako niewymieniona w art. 1 ust. 1 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych nie podlega opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych, o ile nie przybierze postaci jednej z umów wymienionych w tym przepisie.
(..) katalog czynności cywilnoprawnych, ujęty w art. 1 ust. 1 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych, ma charakter zamknięty. Zatem czynności cywilnoprawne, które nie zostały w nim wymienione w sposób wyraźny, nie podlegają opodatkowaniu omawianym podatkiem.
W związku z przytoczonymi powyżej przepisami należy stwierdzić, że czynność przekazania Wnioskodawcy (jako wspólnikowi) majątku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w związku z likwidacją tej spółki, nie została wymieniona w ustawowym katalogu czynności określonych w art. 1 ust. 1 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych jako podlegająca opodatkowaniu tym podatkiem. Ponadto (…) cesja wierzytelności nie przyjmie postaci czynności cywilnoprawnej wymienionej w ww. przepisie. Tym samym czynność przekazania majątku likwidacyjnego do Wnioskodawcy oraz zawarta umowa cesji nie będzie podlegała opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych.
Przelew wierzytelności w związku z likwidacją spółki z o.o. – czy wspólnik musi zapłacić PIT lub CIT?
Skutki, jakie przekazanie majątku likwidowanej spółki z o.o. może mieć dla jej wspólników na gruncie podatków dochodowych (PIT i CIT), opisane są we wcześniejszym wpisie → Skutki podatkowe likwidacji spółki z o.o. dla wspólników spółki.
W tym miejscu warto tylko przypomnieć, że dla wspólnika będącego osobą fizyczną wolna od podatku dochodowego (PIT) jest wartość majątku otrzymanego w związku z likwidacją spółki z o.o., w części stanowiącej koszt nabycia lub objęcia przez wspólnika udziałów w tej spółce. Analogicznie wygląda też sytuacja wspólnika będącego osobą prawną. Mianowicie na gruncie ustawy o CIT dochód (przychód) takiego wspólnika z tytułu likwidacji spółki z o.o. stanowi jedynie nadwyżka wartości majątku otrzymanego w związku z likwidacją ponad koszt nabycia lub objęcia przez wspólnika udziałów w takiej spółce.
Aby wyjaśnić, co to w praktyce oznacza dla wspólników, którzy otrzymali wierzytelność w ramach podziału majątku likwidacyjnego, posłużę się dwoma przykładami:
Przykład 1
ABC sp. z o.o., objęła udziały w spółce XYZ sp. z o.o. za 5.000 zł i w ramach podziału majątku spółki XYZ sp. z o.o. otrzymała tylko wierzytelność w kwocie 2.500 zł. Spółka ABC sp. z o.o. nie musi płacić podatku dochodowego (CIT) z tytułu przelania na nią tej wierzytelności.
Przykład 2
Wspólnik Adam Nowak nabył udziały w likwidowanej spółce z o.o. za 10.000 zł, a w ramach likwidacji otrzymał wierzytelność w kwocie 15.000 zł. Zryczałtowany podatek (PIT) w stawce 19% będzie musiał zapłacić od kwoty 5.000 zł.