Fundacja rodzinna to nowe rozwiązanie prawne, które ma ułatwiać wielopokoleniową sukcesję firm rodzinnych. Dotychczas polskie prawo nie oferowało odpowiednich instrumentów chroniących majątek firmowy przed rozproszeniem w kolejnych pokoleniach. Ustawa o fundacji rodzinnej, która wchodzi w życie 22 maja 2023 roku, stanowi odpowiedź na postulaty zgłaszane od wielu lat przez środowisko firm rodzinnych. W poniższym artykule przedstawiamy najważniejsze informacje na temat fundacji rodzinnej.
Co to jest fundacja rodzinna?
Fundacja rodzinna jest instrumentem prawnym, który ma służyć gromadzeniu rodzinnego majątku, a jednocześnie dostarczać środki utrzymania osobom wskazanym przez fundatora. Z formalnego punktu widzenia fundacja rodzinna ma status osoby prawnej. Oznacza to, że funkcjonuje ona jako odrębny (samodzielny) podmiot, wyposażony we własny majątek. Inaczej jednak niż np. w spółce z o.o. lub spółce akcyjnej, w fundacji rodzinnej nie ma udziałów/akcji, które można sprzedać.
Zgodnie z przepisami do zadań fundacji rodzinnej należy:
1) gromadzenie mienia,
2) zarządzanie zgromadzonym mieniem w interesie beneficjentów,
3) spełnianie świadczeń na rzecz beneficjentów.
Zaznaczyć jednak należy, że fundator ma dość dużą swobodę w określeniu szczegółowego celu i nakreśleniu wizji działalności fundacji rodzinnej. Przepisy wskazują jedynie przykładowo, że fundacja rodzinna może:
1) pokrywać koszty utrzymania, kształcenia, leczenia lub opieki – w przypadku, gdy beneficjentem jest osoba fizyczna,
2) wspierać działalność pożytku publicznego – jeśli beneficjentem fundacji rodzinnej jest organizacja pozarządowa prowadząca działalność pożytku publicznego.
Kto może założyć fundację rodzinną?
Fundację rodzinną może założyć tylko osoba fizyczna (nie jest możliwe założenie fundacji rodzinnej np. przez spółkę). Jedyny wymóg formalny, który musi spełniać fundator fundacji rodzinnej, to posiadanie pełnej zdolności do czynności prawnych. Oczywiście w praktyce konieczne jest, aby fundator dysponował odpowiednim majątkiem na pokrycie funduszu założycielskiego (o wartości co najmniej 100 tys. zł).
Co istotne, fundację rodzinną założyć może także kilka osób. Nie ma przy tym wymogu, aby fundatorzy byli ze sobą spokrewnieni. Możliwość założenia fundacji rodzinnej przez dwie lub więcej osób jest jednak wyłączona, jeśli fundację rodzinną ustanawia się w testamencie. Wynika to stąd, że polskie prawo spadkowe nie przewiduje testamentów wspólnych (czyli sporządzanych przez więcej niż jedną osobę).
Prawa i obowiązki fundatora
Szczegółowy zakres praw i obowiązków fundatora w fundacji rodzinnej zależy od treści statutu. Co ważne, przysługujące fundatorowi prawa i obowiązki są niezbywalne. Na mocy statutu fundator może natomiast powierzyć wykonywanie swoich uprawnień innej osobie, określając zakres tego powierzenia.
Fundator nie odpowiada za zobowiązania fundacji rodzinnej.
Ustawa o fundacji rodzinnej przewiduje, że fundator może kierować do organów fundacji rodzinnej uwagi, opinie lub zalecenia dotyczące jej działalności.
Kto może być beneficjentem fundacji rodzinnej?
Beneficjentem fundacji rodzinnej, czyli osobą otrzymującą świadczenia zgodnie z wolą fundatora, może być:
1) osoba fizyczna, w tym także sam fundator,
2) organizacja pozarządowa prowadząca działalność pożytku publicznego.
Dane beneficjenta umieszcza się na liście beneficjentów. Beneficjent fundacji rodzinnej nie musi być spokrewniony z fundatorem. Nie ma też wymogu, aby beneficjent był pełnoletni i miał pełną zdolność do czynności prawnych. Beneficjentami fundacji rodzinnej mogą więc być np. osoby małoletnie. Przedmioty przypadające małoletnim beneficjentom z tytułu świadczeń spełnionych przez fundację rodzinną objęte są zarządem sprawowanym przez rodziców. Fundator może jednak wyłączyć je spod tego zarządu i wyznaczyć zarządcę.
Czy fundacja rodzinna może prowadzić działalność gospodarczą?
Fundacja rodzinna może prowadzić działalność gospodarczą. W świetle ustawy o fundacji rodzinnej działalność taka nie powinna jednak obejmować aktywności innych niż:
1) zbywanie mienia (i to z zastrzeżeniem, że mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia),
2) najem, dzierżawa itp.,
3) przystępowanie i uczestnictwo w spółkach handlowych, funduszach inwestycyjnych, spółdzielniach itp.,
4) udzielanie pożyczek:
➤ spółkom kapitałowym, w których fundacja rodzinna posiada udziały albo akcje,
➤ spółkom osobowym, w których fundacja rodzinna uczestniczy jako wspólnik,
➤ beneficjentom,
5) obrót zagranicznymi środkami płatniczymi należącymi do fundacji rodzinnej w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji rodzinnej,
6) produkcja przetworzonych w sposób inny niż przemysłowy produktów roślinnych i zwierzęcych, z wyjątkiem przetworzonych produktów roślinnych i zwierzęcych uzyskanych w ramach prowadzonych działów specjalnych produkcji rolnej oraz produktów opodatkowanych podatkiem akcyzowym – o ile ilość produktów roślinnych lub zwierzęcych pochodzących z własnej uprawy, hodowli lub chowu, użytych do produkcji danego produktu stanowi co najmniej 50% tego produktu,
7) gospodarka leśna
– przy czym te dwa ostatnie rodzaje działalności fundacja rodzinna może wykonywać wyłącznie w związku z prowadzonym gospodarstwem rolnym.
Konsekwencją prowadzenia przez fundację rodzinną działalności gospodarczej wykraczającej poza ten zakres jest zastosowanie sankcyjnej 25-proc. stawki podatku CIT.
Fundacja rodzinna a odpowiedzialność za zobowiązania fundatora
Regulując kwestię odpowiedzialności fundacji rodzinnej ustawodawca przyjął założenie, że przekazanie do niej majątku nie może skutkować pogorszeniem sytuacji wierzycieli fundatora.
Odpowiedzialność fundacji rodzinnej za zobowiązania cywilnoprawne i obowiązki alimentacyjne
Ustawa o fundacji rodzinnej przewiduje solidarną odpowiedzialność fundacji rodzinnej za zobowiązania cywilnoprawne fundatora powstałe przed jej ustanowieniem. Odpowiedzialności tej nie można bez zgody wierzyciela wyłączyć ani ograniczyć.
Co więcej, z tytułu obowiązków alimentacyjnych fundatora fundacja rodzinna odpowiada nie tylko za zobowiązania powstałe przed, ale też po jej ustanowieniu. Odpowiedzialność fundacji rodzinnej za wykonanie powstałego po jej ustanowieniu obowiązku alimentacyjnego ciążącego na fundatorze ma charakter odpowiedzialności subsydiarnej. Oznacza to, że prowadzenie egzekucji z majątku fundacji rodzinnej jest możliwe, jeśli egzekucja z majątku fundatora okaże się bezskuteczna. Nie stanowi to jednak przeszkody do wniesienia powództwa przeciwko fundacji rodzinnej, zanim egzekucja z majątku fundatora okaże się bezskuteczna. Jest to zatem model odpowiedzialności taki, jak np. w przypadku wspólnika spółki jawnej.
Należy jednak zaznaczyć, że odpowiedzialność fundacji rodzinnej za zobowiązania fundatora ma charakter ograniczony. Fundacja rodzinna odpowiada bowiem tylko do wartości mienia przekazanego przez fundatora według stanu w chwili wniesienia, a według cen w chwili zaspokojenia wierzyciela.
Odpowiedzialność fundacji rodzinnej za zaległości podatkowe fundatora
Poza odpowiedzialnością za zobowiązania cywilnoprawne, fundacja rodzinna odpowiada też całym swoim majątkiem solidarnie z fundatorem za jego zaległości podatkowe. Dotyczy to zaległości podatkowych powstałych przed ustanowieniem fundacji rodzinnej – przy czym zakres odpowiedzialności jest ograniczony do wartości majątku wniesionego do fundacji rodzinnej przez fundatora.
Audyt fundacji rodzinnej
Ustawa o fundacji rodzinnej przewiduje obowiązek przeprowadzania audytu. Jego przedmiotem jest zarządzanie aktywami fundacji rodzinnej oraz zaciąganie i spełnianie zobowiązań (w tym zobowiązań publicznoprawnych). W ramach audytu działania te podlegają ocenie pod kątem prawidłowości, rzetelności oraz zgodności z prawem, celem i dokumentami fundacji rodzinnej. Audyt przeprowadza firma audytorska albo zespół audytorów, w skład którego wchodzą biegły rewident, doradca podatkowy, adwokat lub radca prawny.
Obowiązek corocznego przeprowadzania audytu ciąży na fundacji rodzinnej, której sprawozdania finansowe podlega badaniu zgodnie z przepisami ustawy o rachunkowości. Natomiast jeśli progi określone w przepisach ustawy o rachunkowości nie są przekroczone, audyt przeprowadza się co najmniej raz na 4 lata.
Fundacja rodzinna a podatki
Tym, co budzi szczególne zainteresowanie, jest oczywiście kwestia sposobu opodatkowania fundacji rodzinnej. Jakie podatki płaci fundacja rodzinna?
Wniesienie mienia do fundacji rodzinnej
Wniesienie mienia do fundacji rodzinnej jest neutralne podatkowo, czyli nie wiąże się z żadnymi obciążeniami w podatkach dochodowych (PIT, CIT). Dotyczy to zarówno fundatora, jak i fundacji rodzinnej.
Opodatkowanie fundacji rodzinnej
Co do zasady, fundacja rodzinna jest zwolniona z podatku CIT (zwolnienie podmiotowe). Zwolnienie to nie ma jednak zastosowania w następujących przypadkach:
1) działalność gospodarcza fundacji rodzinnej wykracza poza zakres dozwolony w ustawie o fundacji rodzinnej – taka działalność opodatkowana jest stawką 25%. Jednocześnie w takim przypadku nie stosuje się przewidzianych w ustawie o CIT zwolnień i odliczeń. Nie można zatem skorzystać np. z ulgi badawczo-rozwojowej (ulgi B+R), ulgi na prototyp, ulgi na IPO czy ulgi na złe długi;
2) osiągania przez fundację rodzinną przychodów z najmu, dzierżawy lub innej umowy o podobnym charakterze, której przedmiotem jest przedsiębiorstwo, zorganizowana część przedsiębiorstwa lub składniki majątku służące prowadzeniu działalności przez beneficjenta, fundatora lub podmiot powiązany z fundacją rodzinną, beneficjentem lub fundatorem (przy czym wielkość udziałów i praw wynosi co najmniej 5%) – taka działalność opodatkowana jest stawką 19%;
3) fundacja rodzinna podlega tzw. podatkowi od nieruchomości komercyjnych – stawka tego podatku wynosi 0,035% podstawy opodatkowania za każdy miesiąc, jeśli wartość budynków fundacji rodzinnej przekracza 10 mln zł,
4) następuje przekazanie przez fundację rodzinną lub postawienie przez nią do dyspozycji bezpośrednio lub pośrednio:
➤ świadczeń na rzecz fundatora lub beneficjentów – przy czym zgodnie z ustawą o fundacji rodzinnej przez takie „świadczenia” rozumie się składniki majątkowe, w tym środki pieniężne, rzeczy lub prawa, przeniesione na beneficjenta albo oddane beneficjentowi do korzystania przez fundację rodzinną albo fundację rodzinną w organizacji, zgodnie ze statutem i listą beneficjentów,
➤ mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej,
➤ świadczenia w postaci tzw. ukrytych zysków (np. odsetki, prowizje, wynagrodzenia i inne opłaty od pożyczki jakiegokolwiek rodzaju, udzielonej fundacji rodzinnej przez beneficjenta, fundatora lub podmiot powiązany z beneficjentem, fundatorem lub fundacją rodzinną)
– stawka podatku CIT wynosi w takim przypadku 15% podstawy opodatkowania, którą stanowi przychód odpowiadający wartości przekazanego przez fundację rodzinną świadczenia lub mienia.
Opodatkowanie beneficjentów fundacji rodzinnej
Na gruncie PIT mienie i świadczenia otrzymane przez beneficjentów od fundacji rodzinnej stanowią przychody innych źródeł. Co ważne, w przypadku fundatora oraz beneficjentów należących do tzw. „grupy zero”, czyli małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, przychody te są zwolnione z PIT. Trzeba jednak zaznaczyć, że jeśli fundacja rodzinna ma więcej niż jednego fundatora, zwolnienie stosuje się tylko do części przychodów, która odpowiada proporcji obliczonej zgodnie z ustawą o fundacji rodzinnej.
Z kolei w przypadku osób zaliczanych do grupy I (zięć, synowa i teściowie) oraz grupy II (zstępni rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępni i małżonkowie pasierbów, małżonkowie rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonkowie rodzeństwa małżonków, małżonkowie innych zstępnych) stawka podatku wynosi 10%. Natomiast w pozostałych przypadkach stosuje się stawkę 15%.
Jednocześnie wspomnieć trzeba, że nabycie przez beneficjenta własności rzeczy i praw majątkowych będących przedmiotem świadczenia od fundacji rodzinnej, jak również stanowiących mienie otrzymane w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, nie podlega opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn.
Przychody otrzymane przez beneficjenta nie podlegają też składkom na ubezpieczenie społeczne ani zdrowotne. Nie jest od nich również pobierana danina solidarnościowa.
Fundacja rodzinna a estoński CIT
Wspólnik spółki opodatkowanej estońskim CIT może być fundatorem lub beneficjentem fundacji rodzinnej. Nie jest natomiast możliwe, aby wspólnikiem spółki korzystającej z estońskiego CIT-u była fundacja rodzinna. Sama fundacja rodzinna również nie może korzystać z opodatkowania w formie CIT-u estońskiego.
Założenie fundacji rodzinnej – krok po kroku
Procedura zakładania fundacji rodzinnej obejmuje następujące kroki:
1) złożenie przez fundatora oświadczenia o ustanowieniu fundacji rodzinnej,
2) sporządzenie statutu,
3) przygotowanie spisu mienia,
4) ustanowienie organów fundacji rodzinnej,
5) wniesienie funduszu założycielskiego,
6) wpisanie fundacji rodzinnej do odpowiedniego rejestru.
Oświadczenie o ustanowieniu fundacji rodzinnej
Pierwszym krokiem jest złożenie oświadczenia o ustanowieniu fundacji rodzinnej. Takie oświadczenie zamieszcza się w akcie założycielskim albo w testamencie – przy czym dokumenty te muszą być sporządzone w formie aktu notarialnego.
Warto wiedzieć, że z chwilą sporządzenia aktu założycielskiego albo ogłoszenia testamentu powstaje fundacja rodzinna w organizacji. Taki podmiot jest uprawniony do zarządzania posiadanym majątkiem i zapewnienia jego ochrony. Może zatem nabywać prawa (np. własność nieruchomości), a także zaciągać zobowiązania oraz występować jako powód lub pozwany.
Od dnia sporządzenia aktu założycielskiego albo ogłoszenia testamentu biegnie termin na zgłoszenie fundacji rodzinnej do rejestru. Czas na dokonanie takiego zgłoszenia wynosi 6 miesięcy. Jeśli ten termin nie zostanie dotrzymany, fundacja rodzinna w organizacji ulegnie rozwiązaniu.
Statut fundacji rodzinnej
Kolejny wymóg to konieczność sporządzenia statutu fundacji rodzinnej. Jest to kluczowy dokument, który określa zasady działalności fundacji rodzinnej. Musi on mieć formę aktu notarialnego.
Ustalenie treści statutu należy do fundatora. Przygotowując statut fundacji rodzinnej, trzeba zadbać o to, aby znalazły się w nim następujące elementy:
1) nazwa i siedziba fundacji rodzinnej,
2) wskazanie szczegółowego celu fundacji rodzinnej,
3) sposób określenia beneficjenta i jego uprawnień,
4) zasady prowadzenia listy beneficjentów,
5) zasady, w tym szczegółowy tryb, zrzeczenia się uprawnień przez beneficjenta,
6) czas trwania fundacji rodzinnej, jeżeli jest oznaczony,
7) wartość funduszu założycielskiego,
8) zasady powoływania, odwoływania oraz uprawnienia i obowiązki członków organów, a także zasady reprezentacji fundacji rodzinnej przez zarząd albo przez inne organy,
9) co najmniej jednego beneficjenta uprawnionego do uczestnictwa w zgromadzeniu beneficjentów,
10) zasady zmiany statutu,
11) przeznaczenie majątku fundacji rodzinnej po jej rozwiązaniu, w tym określenie beneficjenta uprawnionego do mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej.
Nie ma jednak przeszkód, aby statut fundacji rodzinnej regulował też inne kwestie – np.:
1) zasady współpracy lub współdziałania organów fundacji rodzinnej,
2) szczegółowe zasady likwidacji fundacji rodzinnej,
3) wytyczne dotyczące inwestowania majątku fundacji rodzinnej.
Spis mienia
Następnym niezbędnym dokumentem jest spis mienia wnoszonego do fundacji rodzinnej na pokrycie funduszu założycielskiego. Przepisy wymagają, aby taki spis został sporządzony przez fundatora w formie pisemnej. W spisie mienia trzeba zamieścić następujące informacje:
1) prawa majątkowe wniesione do fundacji rodzinnej przez fundatora lub inne osoby,
2) wskazanie osoby wnoszącej mienie,
3) określenie rodzaju i wartości każdego z wniesionych składników mienia – w wysokości określonej według stanu i cen z chwili ich wniesienia,
4) wartość podatkową wniesionych składników mienia,
5) aktualne proporcje wartości mienia wniesionego przez każdego z fundatorów lub przez fundację rodzinną.
Majątek fundacji rodzinnej stanowi mienie w rozumieniu Kodeksu cywilnego, czyli własność i inne prawa majątkowe. Do fundacji rodzinnej można wnieść nie tylko środki pieniężne, ale też nieruchomości, udziały lub akcje w spółkach, dzieła sztuki itp. Wartość mienia wniesionego przez fundatora na pokrycie funduszu założycielskiego powinna wynosić co najmniej 100 tys. złotych.
Ustanowienie organów fundacji rodzinnej
Ważnym etapem w procesie zakładania fundacji rodzinnej jest powołanie jej organów. Zgodnie z przepisami organami fundacji rodzinnej są:
1) zarząd,
2) rada nadzorcza,
3) zgromadzenie beneficjentów.
Zarząd fundacji rodzinnej
Skład zarządu fundacji rodzinnej może być jedno- lub wieloosobowy. O ile statut danej fundacji rodzinnej nie przewiduje innego rozwiązania, członka lub członków zarządu powołuje fundator na 3-letnią kadencję. Funkcję członka zarządu fundacji rodzinnej może pełnić tylko osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych, która nie była skazana prawomocnym wyrokiem za przestępstwa wskazane w ustawie o fundacji rodzinnej (np. za kradzież, fałszerstwo, płatną protekcję).
Do zadań zarządu fundacji rodzinnej należy m.in.:
1) prowadzenie spraw i reprezentowanie fundacji rodzinnej,
2) realizacja celów określonych w statucie,
3) dbanie o płynność finansową i wypłacalność fundacji rodzinnej,
4) spełnianie świadczeń na rzecz beneficjentów.
Rada nadzorcza w fundacji rodzinnej
Jeżeli beneficjentów fundacji rodzinnej jest więcej niż 25, ustanowienie rady nadzorczej jest konieczne. Natomiast przy mniejszej liczbie beneficjentów, ustanowienie w statucie rady nadzorczej zależy od woli fundatora.
Podobnie jak w przypadku zarządu, rada nadzorcza fundacji rodzinnej może składać się z jednego lub większej liczby członków. Członkiem rady nadzorczej może być tylko osoba fizyczna, która ma pełną zdolność do czynności prawnych i nie była skazana prawomocnym wyrokiem za przestępstwa wskazane w ustawie o fundacji rodzinnej. O ile statut nie stanowi inaczej, członka rady nadzorczej powołuje się na 5-letnią kadencję.
Nie można łączyć funkcji członka zarządu oraz funkcji członka rady nadzorczej w tej samej fundacji rodzinnej.
Zgromadzenie beneficjentów
Ustawa o fundacji rodzinnej przewiduje obowiązek ustanowienia zgromadzenia beneficjentów. Tworzą je beneficjenci, którym w statucie przyznano uprawnienie do uczestnictwa w zgromadzeniu. A zatem posiadanie statusu beneficjenta fundacji rodzinnej nie oznacza automatycznie prawa do udziału w zgromadzeniu beneficjentów.
Wniesienie funduszu założycielskiego
Jak już wspomniałam, fundusz założycielski fundacji rodzinnej wynosić musi co najmniej 100 tys. zł. Wniesienie tego funduszu powinno nastąpić:
1) przed wpisaniem do rejestru fundacji rodzinnych – jeśli fundacja rodzinna została ustanowiona w akcie założycielskim,
2) w terminie 2 lat od dnia wpisania fundacji rodzinnej do rejestru fundacji rodzinnych – jeżeli ustanowienie fundacji rodzinnej nastąpiło w testamencie.
Wpis do rejestru fundacji rodzinnych
Ostatnim krokiem jest zgłoszenie fundacji rodzinnej do rejestru fundacji rodzinnych. Rejestr fundacji rodzinnych prowadzi Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim.
Zgłoszenia fundacji rodzinnej do rejestru dokonuje fundator, a w przypadku ustanowienia fundacji rodzinnej w testamencie – zarząd. Z chwilą wpisania do rejestru fundacji rodzinnych fundacja rodzinna w organizacji nabywa osobowość prawną i staje się fundacją rodzinną.
Fundacja rodzinna – koszty założenia
Założenie fundacji rodzinnej wiąże się z koniecznością uiszczenia opłaty sądowej w kwocie 500 zł. Opłata ta jest pobierana od zgłoszenia fundacji rodzinnej do rejestru fundacji rodzinnych.
Ponadto na koszty założenia fundacji rodzinnej składają się opłaty notarialne za sporządzenie aktu założycielskiego lub testamentu oraz statutu. Ich wysokość wyznaczają przepisy o maksymalnych stawkach taksy notarialnej.
Podsumowanie
Niewątpliwie fundacja rodzinna to ciekawe rozwiązanie. Daje ona szansę na zabezpieczenie integralności rodzinnej firmy oraz możliwość zaplanowania sukcesji na kilka pokoleń. Nie mniej ważne są korzyści podatkowe fundacji rodzinnej, w tym:
1) neutralność podatkowa w CIT i PIT wniesienia mienia do fundacji rodzinnej,
2) zwolnienie podmiotowe fundacji rodzinnej z podatku CIT,
3) odroczenie płatności podatku CIT do momentu spełniania świadczenia na rzecz beneficjenta,
4) zwolnienie z PIT przychodów fundatora i beneficjentów z tzw. „grupy zero”.
✉ mz@szymalazaremba.pl
- Mediacja jako sposób rozwiązania konfliktu wspólników - 12/04/2024
- Uprawnienia kontrolne komandytariusza w spółce komandytowej - 18/03/2024
- Crowdfunding – nowe wymogi i zakazy - 10/11/2023