w kategorii Postępowanie przed sądami administracyjnymi

Postępowanie dowodowe przed sądem administracyjnymPodstawową funkcją sądów administracyjnych jest kontrola działalności administracyjnej organów administracyjnych, egzekucyjnych oraz podatkowych. To właśnie funkcja kontrolna sądów administracyjnych wpływa na kształt postępowania dowodowego w przed sądem administracyjnym. Sąd administracyjny nie rozstrzyga sprawy podatkowej co do jej meritum, a wyłącznie kontroluje rozstrzygnięcie wydane przez organ podatkowy. Niniejszy artykuł ma na celu przybliżenie zasad dotyczących postępowania dowodowego przed sądem administracyjnym.

 

Podstawa prawna postępowania dowodowego – art. 106 § 3 p.p.s.a.

Podstawą prawną postępowania dowodowego w postępowaniu sądowoadministracyjnym jest art. 106 § 3 p.p.s.a.

Sąd może z urzędu lub na wniosek stron przeprowadzić dowody uzupełniające z dokumentów, jeżeli jest to niezbędne do wyjaśnienia istotnych wątpliwości i nie spowoduje nadmiernego przedłużenia postępowania w sprawie.

Przepis ten określa ramy postępowania dowodowego w postępowaniu sądowoadministracyjnym. Jednakże nie mniej ważne są następujące po nim dwa paragrafy, tj. art. 106 § 4 p.p.s.a. oraz  art. 106 § 5 p.p.s.a.:

Fakty powszechnie znane sąd bierze pod uwagę nawet bez powołania się na nie przez strony.

Do postępowania dowodowego, o którym mowa w § 3, stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania cywilnego.

 

Zakres postępowania dowodowego przed sądem administracyjnym

Sąd administracyjny może przeprowadzić wyłącznie dowód z dokumentu. Sąd ten nie ma możliwości przeprowadzenia dowodu z przesłuchania świadka. Istnieją rozbieżności odnośnie do dopuszczenia przez sąd administracyjny dowodu z opinii biegłego. W mojej ocenie dowód z opinii biegłego jest niedopuszczalny w postępowaniu sądowadministracyjnym. Wynika to z tego, że opinia biegłego – jako źródło dowodowe – może przybrać dwojaką postać: albo formę pisemnej opinii biegłego sądowego albo formę ustnej opinii biegłego sądowego. Druga forma opinii biegłego – podobnie jak zeznanie świadka – jest dowodem ustnym, składanym na rozprawie do protokołu. Z tego właśnie powodu opinia biegłego, jako dowód odrębny od dowodu z dokumentu, nim po prostu nie jest.

Wyrok NSA z 24.09.2015 r., I FSK 166/14:

Przed sądem administracyjnym można przeprowadzić wyłącznie dowód z dokumentu, zarówno urzędowego, jak i prywatnego. Przeprowadzenie tego postępowania z innych środków dowodowych jest niedopuszczalne. Zeznanie świadka utrwalone w formie protokołu nie stanowi dowodu z dokumentu, zatem nie jest objęte treścią art. 106 § 3 p.p.s.a. Podobnie nie stanowi dowodu z dokumentu opinia biegłego, czy dowód z oględzin.

Postępowanie dowodowego przed organem podatkowym a postępowanie dowodowe przed sądem administracyjnym

Wyrok NSA z 21.07.2016 r., II FSK 1506/14:

Możliwość przeprowadzenia uzupełniających dowodów w postępowaniu sądowoadministracyjnym należy odnosić do sytuacji wystąpienia istotnych wątpliwości związanych z oceną czy zaskarżony akt jest zgodny z prawem, nie zaś do sytuacji wystąpienia istotnych wątpliwości związanych z ustaleniem zaistniałego w sprawie stanu faktycznego, które zgodnie z treścią art. 187 § 1 O.p. obowiązany jest wyjaśnić organ podatkowy.

 

Przesłanki przeprowadzenia dowodu z dokumentu

Przesłanki przeprowadzenia przez sąd administracyjny dowodu z dokumentu wynikają z art. 106 § 3 p.p.s.a. Dowód ten będzie przeprowadzony przez sąd administracyjny wyłącznie wówczas, gdy zaistnieją istotne wątpliwości w sprawie, a przeprowadzenie dowodu z dokumentu nie spowoduje nadmiernego wydłużenia postępowania. Co ważne, dowód z dokumentu ma być wyłącznie dowodem uzupełniającym.

 

Wykładania pojęcia “istotne wątpliwości w sprawie”

Istotne wątpliwości nie mogą zmierzać do weryfikacji merytorycznych ustaleń faktycznych zawartych w decyzji podatkowej kontrolowanej przez sąd administracyjny. Innymi słowy, dowód z dokumentu nie może zmierzać do dokonania przez sąd administracyjny weryfikacji poprawności przyjętej przez organ podatkowy oceny dowodów. Wynika to z roli, jaką spełnia sąd administracyjny wobec działalności organów podatkowych. Sąd administracyjny nie może wyjaśniać w postępowaniu sądowoadministracyjnym faktów, które kształtują stan faktyczny sprawy podatkowej.

Wyrok NSA 14.02.2007 r., II FSK 261/06:

W ocenie składu orzekającego wątpliwości dotyczące możliwości wydania decyzji z uwagi na ewentualne przedawnienie zobowiązania jest klasycznym przykładem sprawy, która kwalifikuje się do wyjaśnienia w ramach możliwości sądu wynikających z art. 106 § 3 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.

Sąd nie wyjaśniałby bowiem okoliczności faktycznych dotyczących przedmiotu sprawy – w tym wypadku zobowiązania z tytułu podatku dochodowego – lecz kwestię wstępną – dopuszczalność wydania decyzji. Wyjaśnienie okoliczności tego rodzaju niewątpliwie nie spowodowałoby nadmiernego przedłużenia postępowania w sprawie, bowiem sprowadzałoby się do odroczenia rozprawy i zobowiązania organu do załączenia do akt sprawy dokumentów potwierdzających wystąpienie okoliczności przerywających bieg terminu przedawnienia.

Przeprowadzenie dowodu z dokumentów potwierdzających przerwanie biegu przedawnienia umożliwiłoby Sądowi przystąpienie do kontroli zgodności zaskarżonej decyzji z prawem (stosownie do art. 3 § 1 i § 2 pkt 1 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi), natomiast ustalenie, że nie doszło do przerwania biegu przedawnienia stanowiłoby podstawę prawną do uchylenia decyzji na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. c Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi w zw. z art. 70 § 1 Ordynacji podatkowej.

Wyrok NSA z 20.07.2004 r., GSK 589/04:

Postępowanie dowodowe przed Naczelnym Sądem Administracyjnym w granicach określonych w art. 52 ust. 2 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym /Dz.U. nr 74 poz. 368 ze zm./ służyło ocenie zgodności zaskarżonego aktu /czynności/ z prawem, a nie dokonywaniu ustaleń faktycznych stanowiących podstawę merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy załatwionej zaskarżonym aktem.

Postanowienie dowodowe

Sąd administracyjny w celu przeprowadzenia uzupełniającego dowodu z dokumentu – niezależnie od tego, czy z urzędu, czy na wniosek – powinien wydać postanowienie dowodowe. Podstawą prawną postanowienia dowodowego jest art. 106 § 5 p.p.s.a. w związku z art. 236 k.p.c. Postanowienie pozytywne, tzn. dopuszczające przeprowadzenie dowodu, powinno określać okoliczności faktyczne (teza dowodowa), które mają zostać wykazane za pomocą tego dowodu, a także źródło dowodowe, np. postanowienie Naczelnika Dolnośląskiego Urzędu Celno-Skarbowego we Wrocławiu z dnia 18 września 2018 r., nr KS-324-VAT-002018 o wszczęciu postępowania karnego skarbowego. Postanowienie odmowne, tzn. oddalające wniosek dowodowy, nie musi zawierać uzasadnienia, ponieważ nie przysługuje na nie zażalenie (art. 162 p.p.s.a. w zw. z art. 194 § 1 p.p.s.a.). Postanowienie dowodowe ogłaszane jest ustnie na rozprawie i jest ono wpisywane do protokołu rozprawy. Jednakże strona postępowania powinna zostać poinformowana na rozprawie przez sąd administracyjny o zasadniczych powodach oddalenia jej wniosku dowodowego.

 

Postanowienie dowodowe wyłącznie na rozprawie

Postanowienie dowodowe może zostać wydane przez sąd administracyjny wyłącznie na rozprawie. Z tego powodu, jeżeli sprawa ma być rozpoznana na posiedzeniu niejawnym, np. w postępowaniu uproszczonym, to składając wniosek dowodowy strona powinna równocześnie wnieść o rozpoznanie sprawy na rozprawie. Przeprowadzenie uzupełniającego dowodu z dokumentu może odbyć się wyłącznie na rozprawie. Przesłanki oddalenia wniosku dowodowego strony powinny zostać omówione przez wojewódzki sąd administracyjny w uzasadnieniu wyroku. Postanowienie oddalające wniosek dowodowy może zostać zaskarżone wyłącznie w skardze kasacyjnej, w której należy wykazać, że oddalenie wniosku dowodowego i nieprzeprowadzenie dowodu z dokumentu miało wpływ na rozstrzygnięcie sprawy (art. 191 p.p.s.a.)

 

Zastrzeżenia do protokołu rozprawy – art. 105 p.p.s.a.

Jak już wspomniałem, postanowienie oddalające wniosek dowodowy strony postępowania może być zaskarżone wyłącznie w skardze kasacyjnej. Z racji tego, że postępowanie dowodowe przed wojewódzkim sądem administracyjnym należy do rzadkości, NSA w swoim orzecznictwie stosunkowo rzadko odnosi się do zarzutów naruszenia przepisów postępowania dowodowego przed sądem pierwszej instancji. Chciałbym jednak zwrócić uwagę na art. 105 p.p.s.a.:

Strony mogą w toku posiedzenia, a jeżeli nie były obecne, na najbliższym posiedzeniu, zwrócić uwagę sądu na uchybienia przepisom postępowania, wnosząc o wpisanie zastrzeżenia do protokołu. Stronie, która zastrzeżenia nie zgłosiła, nie przysługuje prawo powoływania się na takie uchybienia w dalszym toku postępowania, chyba że chodzi o przepisy postępowania, których naruszenie sąd powinien wziąć pod rozwagę z urzędu, albo gdy strona uprawdopodobni, iż nie zgłosiła zastrzeżeń bez swojej winy.

Oddalenie wniosku dowodowego przez wojewódzki sąd administracyjny powinno po stronie zawodowego pełnomocnika zawsze wymuszać konieczność zgłoszenia zarzutów do protokołu rozprawy (art. 105 p.p.s.a.). Uwaga ta również dotyczy sytuacji, gdy strona postępowania zgłosiła w postępowaniu przed wojewódzkim sądem administracyjnym wniosek dowodowy, a sąd ten nie rozpoznał go na rozprawie. Zgłoszenie zarzutów do protokołu rozprawy jest niezbędnym warunkiem sformułowania skutecznego zarzutu w skardze kasacyjnej dotyczącego bezzasadnego oddalenia wniosku dowodowego albo nierozpoznania zgłoszonego przez stronę wniosku dowodowego.

Wyrok NSA z 12.06.2018 r., II FSK 1515/16:

Podnieść w związku z tym należy, że aby zarzut naruszenia art. 106 § 3 p.p.s.a. był formalnie poprawny i został przez Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznany, spełnione muszą być dwa warunki. Po pierwsze strona jest zobowiązana zwrócić uwagę sądu na uchybienie przepisom postępowania, tj nierozpoznania zgłoszonego na rozprawie wniosku dowodowego, wnosząc o wpisanie zastrzeżenia określonej treści do protokołu rozprawy, bowiem zgodnie z art. 105 p.p.s.a. stronie, która zastrzeżenia nie zgłosiła, nie przysługuje prawo powoływania się na takie uchybienia w dalszym toku postępowania. Wniosek o przeprowadzenie dowodów z dokumentów skarżąca zawarła na rozprawie. Sąd pierwszej instancji powinien ustosunkować się do tego wniosku – poprzez wydanie na rozprawie stosownego postanowienia – czego nie uczynił. W takiej sytuacji, jak słusznie podnosi się w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego, stosownie do art. 105 p.p.s.a. pełnomocnik powinien – przed zamknięciem rozprawy – zwrócić uwagę sądu na powyższe uchybienie, wnosząc o wpisanie zastrzeżenia do protokołu. Skoro tego nie uczynił, stronie nie przysługuje prawo powoływania się na to uchybienie w dalszym toku postępowania (zob. wyrok NSA z dnia 11 stycznia 2007 r., II FSK 129/06).

Skarga do wojewódzkiego sądu administracyjnego

Skarga do WSA jest pismem procesowym, które inicjuje postępowanie sądowadministracyjne. Jest to pismo, które zarazem pozwala na kontrolę przez niezawisły sąd administracyjny decyzji podatkowych wydawanych przez organy podatkowe, które należą do władzy wykonawczej.

Wyłączenie sędziego w postępowaniu sądowoadministracyjnym

Instytucja wyłączenia sędziego w postępowaniu przed sądami administracyjnymi uregulowana została w art. 18 – 22 ustawy – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (dalej: p.p.s.a.). Wyłączenie sędziego od orzekania w danej sprawie jest przede wszystkim uzasadnione wyeliminowaniem jakichkolwiek wpływów, np. emocjonalnych, zawodowych, rodzinnych, które mogłyby zniekształcić obiektywizm w ocenie danej sprawy sądowej przez osobę wydającą werdykt.

Zawieszenie postępowania sądowoadministracyjnego

Zawieszenie postępowania przed sądem administracyjnym należy odróżnić od odroczenia rozprawy. Przesłanki zawieszenia postępowania sądowoadministracyjnego podzielić można na trzy grupy. Pierwsze z nich to te, których wystąpienie zobowiązuje sąd administracyjny do zawieszenia postępowania sądowoadministracyjnego. Druga grupa to przesłanki, których wystąpienie upoważnia, ale nie zobowiązuje sąd administracyjny do zawieszenia postępowania. Trzecia przesłanka to zgodny wniosek stron o […]

Uchwały Naczelnego Sądu Administracyjnego (NSA)

Uchwały Naczelnego Sądu Administracyjnego (NSA) mają one na celu rozstrzygnięcie zagadnień prawnych budzących poważne wątpliwości w danej sprawie albo wyjaśnienie przepisów prawnych, których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie sądów administracyjnych. W jaki sposób wpływają one na orzecznictwo sądów administracyjnych w konkretnych sprawach i czy sądy te są związane uchwałami podejmowanymi przez Naczelny Sąd Administracyjny?

adwokat
Partner w Szymała Zaremba Kancelaria Adwokatów i Radców Prawnych Sp. p. Wpisany na listę adwokatów prowadzoną przez Okręgową Radę Adwokacką we Wrocławiu. Specjalizacje: prawo podatkowe, postępowanie podatkowe, prawo karne skarbowe, postępowanie sądowoadministracyjne, egzekucja administracyjna.
msz@szymalazaremba.pl
Marek Szymała