Sprzedaż udziałów w spółce z o.o. to transakcja, która nie sprowadza się tylko do zawarcia odpowiedniej umowy. W szczególności jeśli w grę wchodzi zbycie udziałów na rzecz inwestora, proces zmiany właściciela spółki jest zazwyczaj złożony i wieloetapowy. Obejmuje audyt przejmowanej spółki (due diligence), sporządzenie odpowiednich dokumentów transakcyjnych (najważniejszym z nich jest umowa sprzedaży udziałów w spółce z o.o.) oraz wielogodzinne negocjacje. Najczęściej w taki proces zaangażowanych jest wiele osób i podmiotów wspierających, w tym wyspecjalizowana kancelaria prawna i doradca podatkowy. Ale nawet jeśli udziały ma kupić członek rodziny lub inny wspólnik, trzeba dochować podstawowych wymogów formalnych. W przeciwnym razie przeniesienie udziałów nie będzie skuteczne. W poniższym artykule przedstawiamy standardowe czynności, o których warto pamiętać przy każdej sprzedaży udziałów w spółce z o.o.
Zbycie udziału w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością
Niewątpliwą zaletą spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jest stosunkowo duża swoboda obrotu udziałami. Wprawdzie umowa spółki może ograniczyć zbywalność udziałów (o czym będzie jeszcze mowa dalej), ale nie może jej całkowicie wyłączyć. Inaczej mówiąc, nie jest dopuszczalne „uwięzienie” wspólnika w spółce z o.o.
Co ważne, wspólnik może zbyć całość albo tylko części należących do niego udziałów. Zbycie wszystkich posiadanych udziałów to sposób na wycofanie się ze spółki w sytuacji, gdy dana osoba nie chce już być jej udziałowcem. Natomiast zbycie części udziałów służyć może np. poszerzeniu grona wspólników – jeśli udziały nabędzie osoba, która dotąd nie była wspólnikiem. Oczywiście możliwe jest też przeniesienie własności udziałów między wspólnikami.
Jednocześnie warto wiedzieć, że zbycie udziałów w spółce to nie tylko sprzedaż, ale też np. darowizna lub zamiana. W dalszej części skupimy się jednak wyłącznie na odpłatnym rozporządzeniu udziałami w drodze sprzedaży.
Sprzedaż udziałów w spółce z o.o. krok po kroku
Przy sprzedaży udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością trzeba pamiętać przede wszystkim o następujących krokach:
1) sprawdzenie, czy nie ma umownych ograniczeń zbywalności udziałów,
2) analiza pod kątem obostrzeń przy sprzedaży udziałów, które wynikają z przepisów prawa,
3) wycena sprzedawanych udziałów,
4) zawarcie umowy sprzedaży udziałów w wymaganej formie i treści,
5) zawiadomienie spółki o przejściu udziałów na kupującego,
6) dokonanie odpowiednich zgłoszeń (KRS, CRBR),
7) zapłata podatku od czynności cywilnoprawnych (PCC).
W transakcjach, w których stroną kupującą udziały nie jest członek rodziny, dobry znajomy lub inny wspólnik spółki, ale zewnętrzny inwestor, sprzedający powinien być przygotowany na to, że taki podmiot będzie zainteresowany przeprowadzeniem wszechstronnego badania sytuacji spółki. Chodzi o tzw. due diligence obejmujące aspekty prawne, podatkowe, finansowe, środowiskowe itp. Towarzyszy temu zazwyczaj podpisanie umowy o zachowaniu poufności (NDA), a także innych dokumentów (np. list intencyjny czy tzw. term-sheet). Warto, aby wspólnik planujący sprzedaż udziałów, już na tym etapie skorzystał ze wsparcia kancelarii prawnej, która zabezpieczy jego interesy.
Umowne ograniczenie zbywalności udziałów w spółce z o.o.
Nawet jednak w przypadku, gdy kupującym ma być znajomy lub rodzina, przed zawarciem umowy sprzedaży udziałów trzeba sprawdzić umowę spółki. Umowa spółki z ograniczoną odpowiedzialnością może bowiem ograniczać możliwość zbycia udziałów przez wspólnika.
Zgoda spółki na sprzedaż udziałów
Popularnym ograniczeniem jest wymóg uzyskania zgody spółki na zbycie udziałów. Jeśli umowa spółki przewiduje taki wymóg, to zazwyczaj określa jaki organ spółki (np. zgromadzenie wspólników), w jaki sposób i w jakim terminie jest uprawniony do wyrażenia zgody. Ważne jest zatem dokładne zapoznanie się z postanowieniami umowy spółki.
Wyrok Sądu Najwyższego z 7.09.1993 r., II CRN 60/93:
Umowa zbycia udziałów, zawarta bez zezwolenia spółki z o.o. (…), stanowi czynność bezskuteczną, i to zarówno wobec spółki, jak i w stosunkach między stronami. Umowa taka może stać się skuteczna dopiero wtedy, gdy stosowne zezwolenie zostanie udzielone.
Czasem zdarza się również tak, że umowa spółki uzależnia zbycie udziału od zgody spółki, ale nie precyzuje kto i w jaki sposób w imieniu spółki jej udziela. Zgodnie z Kodeksem spółek handlowych (KSH) w takiej sytuacji organem uprawnionym do wyrażenia pisemnej zgody jest zarząd. Jeśli zarząd odmówi zgody, o zezwolenie na sprzedaż można wystąpić do sądu rejestrowego. Przy czym w postępowaniu sądowym wspólnik będzie musiał wykazać, że istnieją ważne powody zbycia przez niego udziałów.
W związku z wprowadzeniem tzw. Polskiego Ładu na popularności zyskały powtarzające się świadczenia niepieniężne wspólników na rzecz spółki z o.o. Są one wykorzystywane jako sposób transferu środków pieniężnych ze spółki do wspólnika (art. 176 § 2 KSH). Warto wiedzieć, że zbycie udziału, z którym jest związany obowiązek powtarzających się świadczeń niepieniężnych, jest możliwe jedynie za zgodą spółki. Wynika to z art. 176 § 3 KSH. Umowa spółki może jednak przewidywać inne rozwiązanie. A więc umowę spółki przeanalizować trzeba także pod tym kątem.
Inne ograniczenia sprzedaży udziałów w spółce z o.o.
W umowach spółek z o.o. spotkać można również następujące ograniczenia w zakresie sprzedaży udziałów:
1) zastrzeżenie prawa pierwokupu lub pierwszeństwa na rzecz innego wspólnika lub wspólników,
2) uzależnienie możliwości zbycia udziałów od nadejścia oznaczonego terminu lub ziszczenia się warunku,
3) wskazanie określonych kategorii osób, które mogą być nabywcami (np. tylko wspólnicy, osoby wykonujące konkretny zawód, posiadające określone zezwolenia, koncesje itp.),
4) wyłączenie możliwości nabycia udziałów przez określone kategorie osób (np. osoby prowadzące działalność konkurencyjną w stosunku do spółki).
Ponadto umowne ograniczenia w zakresie sprzedaży udziałów wynikać mogą z umowy inwestycyjnej lub umowy wspólników (tzw. shareholders’ agreement). Dotyczy to w szczególności:
1) klauzuli lock-up – zobowiązującej do niezbywania udziałów w określonym czasie,
2) prawa pierwokupu lub pierwszeństwa nabycia udziałów,
3) klauzuli tag along – dającej danemu wspólnikowi prawo przyłączenia się do transakcji sprzedaży dokonywanej przez innego wspólnika i zbycia swoich udziałów na takich samych zasadach,
4) opcji call – dającej uprawnionemu wspólnikowi możliwość odkupu udziałów innego wspólnika na określonych warunkach.
Niejednokrotnie naruszenie takich postanowień obwarowane jest karami umownymi. Dlatego przed planowaną sprzedażą udziałów trzeba szczegółowo przeanalizować nie tylko treść umowy spółki, ale również dodatkowe porozumienia wspólników. Jako kancelaria zapewniamy pełne wsparcie w tym zakresie.
Obostrzenia wynikające z przepisów prawa
W niektórych sytuacjach sprzedaż udziałów w spółce z o.o. może podlegać obostrzeniom wynikającym z przepisów prawa.
Nabycie przez cudzoziemca udziałów w spółce posiadającej nieruchomość w Polsce
Jeżeli udziały w spółce ma kupić cudzoziemiec, a spółka jest właścicielem lub wieczystym użytkownikiem nieruchomości położonej w Polsce, w grę wchodzić może konieczność uzyskania zezwolenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji. Warunki wydania takiego zezwolenia, jak również wyjątki od obowiązku jego uzyskania reguluje ustawa z dnia 24 marca 1920 r. o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców.
Sprzedaż udziałów w spółce na rzecz cudzoziemca dokonana wbrew przepisom tej ustawy jest nieważna.
Z obowiązku uzyskania zezwolenia zwolnieni są cudzoziemcy będących obywatelami lub przedsiębiorcami z państw EOG (tj. UE, Norwegii, Islandii, Liechtensteinu) lub Szwajcarii.
Sprzedaż udziałów w spółce z o.o. posiadającej nieruchomość rolną
Z kolei jeśli spółka jest właścicielem lub użytkownikiem wieczystym nieruchomości rolnej o powierzchni co najmniej 5 ha albo nieruchomości rolnych o łącznej powierzchni co najmniej 5 ha, Krajowemu Ośrodkowi Wsparcia Rolnictwa (KOWR) przysługuje prawo pierwokupu udziałów w takiej spółce. Wynika to z ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego. KOWR może wykonać prawo pierwokupu w ciągu 2 miesięcy od otrzymania zawiadomienia o planowanej sprzedaży udziałów.
Nabycie udziałów w spółce z o.o. niezgodnie z przepisami ww. ustawy jest nieważne.
Ustawa wymienia jednak kilka sytuacji, w których KOWR nie przysługuje prawo pierwokupu udziałów. Dotyczy to m.in. sprzedaży udziałów na rzecz małżonka, zstępnych, wstępnych, rodzeństwa, dzieci rodzeństwa, rodzeństwa rodziców, pasierbów, osób przysposabiających i przysposobionych.
Inne zgody urzędowe
W zależności od branży, w której działa spółka, sprzedaż udziałów może wiązać się także z innymi szczególnymi obostrzeniami. Polegać one mogą na konieczności uzyskania zgody urzędowej lub zawiadomienia określonego organu administracyjnego. Dotyczy to zwłaszcza transakcji, których przedmiotem są udziały spółek działających na rynkach regulowanych – np. z sektora telekomunikacyjnego, energetyki, obronności czy górnictwa.
Ponadto w przypadku spółek, których obroty przekraczają określone wielkości, konieczne jest zgłoszenie zamiaru koncentracji Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK). Zgody na koncentrację Prezes UOKiK udziela w formie decyzji.
Ze względu na ryzyko nieważności transakcji dokonanej bez wymaganych zgód urzędowych, przed podpisaniem umowy sprzedaży udziałów warto skorzystać z pomocy prawnika. Jeśli macie Państwo wątpliwości, czy planowana sprzedaż udziałów wymaga uzyskania zgody lub zezwolenia, zapraszamy do kontaktu.
Jak sprzedać udziały w spółce z o.o.?
Sprzedaż udziałów w spółce z o.o. następuje na podstawie umowy. Istotne jest zawarcie tej umowy w odpowiedniej formie i zamieszczenie w niej niezbędnych elementów.
Sprzedaż udziałów w spółce z o.o. – forma umowy
Co do zasady, umowa sprzedaży udziałów w spółce z o.o. powinna być sporządzona w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Z gotowym tekstem umowy sprzedający i kupujący muszą zatem udać się do notariusza, aby w jego obecności złożyć podpisy.
Możliwe jest także zawarcie umowy sprzedaży udziałów w formie aktu notarialnego. Jednak w takim przypadku zazwyczaj trzeba liczyć się z wyższymi kosztami. O ile bowiem koszt poświadczenia podpisu przez notariusza to maksymalnie 300 złotych, o tyle koszt sporządzenia aktu notarialnego zależy od wartości przedmiotu transakcji, czyli wskazanej w umowie ceny sprzedaży za udziały.
Natomiast w przypadku spółki założonej w systemie S24 można skorzystać z wzorca umowy dostępnego w tym systemie. Oświadczenia zbywcy i nabywcy udziałów opatruje się wówczas kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym lub podpisem osobistym.
Co istotne, zawarcie umowy sprzedaży udziałów w innej formie (np. w zwykłej formie pisemnej) będzie skutkować jej nieważnością.
Umowa sprzedaży udziałów w spółce z o.o. – co musi zawierać?
Umowa sprzedaży udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością powinna zawierać co najmniej następujące elementy:
1) oznaczenie stron umowy, czyli wspólnika sprzedającego udziały w spółce i strony kupującej (przy czym nabywcą udziałów może być zarówno osoba fizyczna, jak i np. inna spółka),
2) liczbę zbywanych udziałów i wskazanie ich wartości nominalnej oraz opis sposobu uprzywilejowania udziałów (jeśli zbywane udziały są uprzywilejowane),
3) wskazanie ceny za sprzedawane udziały (powinna być to cena rynkowa, ponieważ w przeciwnym razie istnieje ryzyko jej zakwestionowania przez urząd skarbowy),
4) sposób i termin zapłaty ceny,
5) wskazanie chwili przejścia udziałów na kupującego.
Dodatkowo w umowach sprzedaży udziałów – zwłaszcza w przypadku większych transakcji – zamieszcza się oświadczenia i zapewnienia stron. Są to tzw. „repy” (od ang. representations and warranties). Obejmują one w szczególności oświadczenia i zapewnienia sprzedającego odnośnie do tytułu prawnego do udziałów, stanu samej spółki i jej przedsiębiorstwa. Takie klauzule mają duże znaczenia z punktu widzenia odpowiedzialności sprzedającego. Gdyby złożone przez sprzedającego oświadczenia/zapewnienia okazały się nieprawdziwe, sprzedający może być zobowiązany do naprawienia szkody poniesionej przez kupującego. Z punktu widzenia sprzedającego istotne jest zatem dodanie do umowy mechanizmów, które ograniczą jego odpowiedzialność. Korzystając ze swojego doświadczenia, nasi prawnicy doradzą Państwu, w jaki sposób można ograniczyć tę odpowiedzialność i zaproponują odpowiednie rozwiązania.
Zawiadomienie spółki o przejściu udziałów na kupującego
Po podpisaniu umowy zbycia udziałów trzeba pamiętać o powiadomieniu zarządu spółki o tym, że udziały zmieniły właściciela. Do powiadomienia należy dołączyć dowód przejścia udziałów na kupującego, czyli umowę sprzedaży.
Na pierwszy rzut oka – jeśli wspólnicy i zarząd spółki się znają – wydaje się, że takie zawiadomienie to zbędna formalność, którą można pominąć. Tak jednak nie jest. Powiadomienie spółki o przejściu udziałów na kupującego jest konieczne, ponieważ dopiero od chwili otrzymania tej informacji zmiana wspólnika będzie skuteczna wobec spółki. Jeśli takie powiadomienie do spółki nie dotrze, będzie ona nadal traktowała zbywcę jako wspólnika. A więc to sprzedający (a nie nowy wspólnik, który nabył udziały) będzie zapraszany na zgromadzenia wspólników. Ważne jest zatem, aby jak najszybciej poinformować zarząd spółki o zmianie wspólnika.
Dodatkowy obowiązek pojawi się w przypadku, gdy zakupu udziałów dokona nie osoba fizyczna, ale inna spółka, która w wyniku tego stanie się spółką dominującą. W takiej sytuacji niezbędne jest zawiadomienie zarządu spółki zależnej o powstaniu stosunku dominacji. Spółka, która stała się spółką dominującą, ma na to dwa tygodnie.
Zgłoszenie zmiany wspólnika do KRS i CRBR
Po otrzymaniu zawiadomienia o przejściu udziałów na kupującego zarząd spółki powinien dokonać odpowiednich zmian w księdze udziałów. Następnie informacje o nabywcy udziałów trzeba zgłosić do sądu rejestrowego (KRS) wraz z aktualną listą wspólników. Termin na dokonanie zgłoszenia do KRS wynosi 7 dni. Przy czym ujawnieniu w rejestrze przedsiębiorców KRS podlegają wspólnicy posiadający co najmniej 10% kapitału zakładowego.
Warto pamiętać, że obecnie (od lipca 2021 r.) zgłoszeń do KRS dokonuje się elektronicznie za pośrednictwem Portalu Rejestru Sądowych. Takie zgłoszenie może w imieniu spółki wysłać profesjonalny pełnomocnik (radca prawny, adwokat). Nie ma zatem żadnych przeszkód, aby zarząd spółki scedował te formalności na prawnika.
Ponadto w związku ze sprzedażą udziałów może zajść konieczność zaktualizowania danych beneficjentów rzeczywistych w Centralnym Rejestrze Beneficjentów Rzeczywistych (CRBR). Termin na dokonanie aktualizacji wynosi 14 dni (do biegu terminu nie wlicza się sobót i dni ustawowo wolnych od pracy).
Sprzedaż udziałów a podatek od czynności cywilnoprawnych
W związku ze sprzedażą udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością kupujący zobowiązany będzie do zapłaty podatku od czynności cywilnoprawnych (PCC). Obowiązek podatkowy powstanie w dniu zawarcia umowy sprzedaży udziałów, a stawka podatku wynosić będzie 1% wartości rynkowej udziałów.
Na złożenie deklaracji PCC-3 nabywca ma 14 dni od dnia zawarcia umowy sprzedaży udziałów. W tym samym terminie powinien też zapłacić należny podatek na rachunek urzędu skarbowego.
Podsumowanie
Jak widać, sprzedaż udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością to nie tylko złożenie podpisów pod umową w obecności notariusza. Czynność tę poprzedzać powinno sprawdzenie tekstu umowy spółki i porozumień zawartych z innymi wspólnikami oraz – w razie konieczności – uzyskanie wymaganych zgód. Trzeba też pamiętać o obostrzeniach wynikających z obowiązujących przepisów prawa. Ich naruszenie skutkować może tym, że sprzedaż udziałów będzie nieważna. Wreszcie po przejściu udziałów na kupującego istotne jest dokonanie odpowiednich zawiadomień i zgłoszeń, a także rozliczenie się z urzędem skarbowym.
Nasza kancelaria prawna oferuje kompleksowe wsparcie w transakcjach sprzedaży udziałów. Obsługujemy Klientów nie tylko z Wrocławia i okolic (Wałbrzych, Legnica, Opole), ale z całej Polski. Jeśli potrzebują Państwo doradztwa prawnego i podatkowego przy sprzedaży udziałów, zapraszamy do kontaktu.
✉ mz@szymalazaremba.pl
- Mediacja jako sposób rozwiązania konfliktu wspólników - 12/04/2024
- Uprawnienia kontrolne komandytariusza w spółce komandytowej - 18/03/2024
- Crowdfunding – nowe wymogi i zakazy - 10/11/2023