Uchwały Naczelnego Sądu Administracyjnego – jak wskazuje sama ich nazwa – podejmowane są wyłącznie przez Naczelny Sąd Administracyjny (NSA). Mają one na celu rozstrzygnięcie zagadnień prawnych budzących poważne wątpliwości w danej sprawie albo wyjaśnienie przepisów prawnych, których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie sądów administracyjnych.
Podmioty inicjujące podjęcie uchwały przez Naczelny Sąd Administracyjny
Podmiotami inicjującymi postępowanie w sprawie podjęcia uchwały przez Naczelny Sąd Administracyjny mogą być wyłącznie:
1) Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, Prokurator Generalny, Prokuratoria Generalna Rzeczypospolitej Polskiej, Rzecznik Praw Obywatelskich, Rzecznik Małych i Średnich Przedsiębiorców, Rzecznik Praw Dziecka w przypadku wyjaśnienia przepisów prawnych których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie sądów administracyjnych (uchwały abstrakcyjne);
2) dany skład orzekający WSA albo NSA, jeżeli dane zagadnienie prawne budzi poważne wątpliwości interpretacyjne w konkretnej sprawie sądowoadministracyjnej (uchwały konkretne).
Przedmiot uchwał Naczelnego Sądu Administracyjnego
Uchwała NSA zawsze będzie dotyczyć wykładni przepisów prawa. Chodzi o wyjaśnienie, jak należy rozumieć, a co za tym idzie – jak należy stosować określone przepisy podlegające wyjaśnieniu w uchwale NSA. Mogą to być przepisy prawa materialnego, procesowego, jak i ustrojowego. Uchwała Naczelnego Sądu Administracyjnego nie będzie więc dotyczyć ustaleń faktycznych w konkretnej sprawie sądowoadministracyjnej. Jej przedmiotem nie będzie również kontrola, czy w danej sprawie organ podatkowy albo WSA naruszył prawo. Uchwały NSA mają charakter abstrakcyjny albo konkretny. Obie łączy wspólny mianownik – wyjaśniają one jak należy rozumieć pojęcia użyte przez ustawodawcę w tekście ustawy.
Uchwały abstrakcyjne
Uchwały abstrakcyjne podejmowane są w celu wyjaśnienia przepisów prawnych, których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie sądów administracyjnych. Ich przedmiotem są więc wątpliwości prawne, które nie mają bezpośredniego związku z postępowaniem toczącym się w indywidualnej sprawie sądowoadministracyjnej. Z art. 269 § 1 p.p.s.a. wynika jednak, że również w indywidualnych sprawach uchwały abstrakcyjne posiadają tzw. ogólną moc wiążącą.
Wyrok NSA z dnia 5.11.2010 r., II FSK 1149/09.
Uchwały konkretne
Uchwały podejmowane na podstawie art. 15 § 1 pkt 3 p.p.s.a. mają istotne znaczenie dla funkcjonowania sądownictwa administracyjnego, a ich podstawowym celem jest zapewnienie jednolitości orzecznictwa sądów, lecz jedynie w tych sprawach, w których pojawiły się konkretne wątpliwości, co zostało wprost wyartykułowane w tym przepisie. Przedmiotem uchwał podejmowanych w tym trybie nie mogą być abstrakcyjne wątpliwości prawne.
Postanowienie NSA z dnia 6.11.2017, II FPS 5/17.
Skład orzekający NSA, przedstawiający do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, które wyłoniło się na tle konkretnego stanu faktycznego, powinien powiązać je z okolicznościami faktycznymi sprawy oraz z przepisami prawa, które w kontekście tych okoliczności stanowią źródło wątpliwości prawnych. Wątpliwości te muszą być “poważne”, a za takie uważa się wątpliwości obiektywne, dotyczące kwestii prawnych o zasadniczym znaczeniu dla rozstrzygnięcia sprawy, w której powstały.
Wyrok NSA z dnia 5.7.2016, I OSK 2344/14.
Oddziaływanie uchwał Naczelnego Sądu Administracyjnego na orzecznictwo sądowoadministracyjne
Uchwały Naczelnego Sądu Administracyjnego mają na celu ujednolicenie stanowiska judykatury w zakresie zagadnienia prawnego, które wywołuje rozbieżności w orzecznictwie sądów administracyjnych lub rodzi poważne wątpliwości interpretacyjne. Co do zasady, stanowisko z uchwały NSA nie wiąże sądu administracyjnego rozpoznającego konkretną sprawę. Sąd zawsze ma “furtkę” w postaci przedstawienia zagadnienia prawnego do ponownego rozpoznania przez odpowiedni skład NSA. Wskazuje na to wprost art. 269 § 1 p.p.s.a.
Jeżeli jakikolwiek skład sądu administracyjnego rozpoznający sprawę nie podziela stanowiska zajętego w uchwale składu siedmiu sędziów, całej Izby albo w uchwale pełnego składu Naczelnego Sądu Administracyjnego, przedstawia powstałe zagadnienie prawne do rozstrzygnięcia odpowiedniemu składowi.
Należy zwrócić uwagę na to, że WSA albo NSA rozpoznający konkretną sprawę ma dwie możliwości: albo podzieli stanowisko z uchwały NSA i uwzględni je w swoim orzeczeniu, albo nie podzieli tego stanowiska – wówczas niezbędne jest wydanie postanowienia o przedstawieniu do ponownego rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego NSA.
Moc wiążąca uchwał Naczelnego Sądu Administracyjnego
Ogólna moc wiążąca uchwały (także konkretnej), ustanowiona w art. 269 § 1 p.p.s.a., wyraża się w tym, że żaden skład orzekający (jakiegokolwiek sądu administracyjnego) nie może rozstrzygnąć kwestii objętej zakresem uchwały w sposób sprzeczny ze stanowiskiem w niej zawartym. Jedyną możliwość odstąpienia od stanowiska zawartego w uchwale stanowi wystąpienie przez skład niepodzielający tego stanowiska do odpowiedniego składu Naczelnego Sądu Administracyjnego z zagadnieniem prawnym.
Wyrok NSA z dnia 26.02.2009 r., I FSK 1379/08.
Moc ogólnie wiążącą posiadają zarówno uchwały abstrakcyjne, jak i tzw. uchwały konkretne, indywidualne. Stanowisko zajęte przez NSA w formie uchwały wiąże więc pośrednio wszystkie składy sądów administracyjnych do momentu zmiany wykładni określonego przepisu przez inną uchwałę.
Wyrok NSA z dnia 11.01.2008 r., I OSK 1942/06.
Uchwała jest uchwałą tzw. konkretną, jeśli podjęta została w następstwie wniesienia konkretnego pytania prawnego na podstawie art. 187 § 1 p.p.s.a. Jednakże jej moc wiążąca nie odnosi się tylko do konkretnej sprawy. Otóż uchwały konkretne posiadają w innych sprawach sądowoadministracyjnych także ogólną moc wiążącą, na co wskazuje art. 269 p.p.s.a.
Wyrok NSA z dnia 4.12.2008 r., II FSK 1284/07
Kiedy sąd administracyjny jest bezwzględnie związany uchwałą NSA?
Uchwała NSA wiąże bezwzględnie dany skład sądu rozpoznającego konkretną sprawę, wyłącznie w przypadku przewidzianym w art. 187 § 2 p.p.s.a. Należy zwrócić uwagę, że sytuacja ta dotyczy tych przypadków, gdy w wyniku rozpoznawania skargi kasacyjnej wyłoni się zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości. Podjęta w tym trybie uchwała wiąże bezwzględnie skład NSA rozpoznający skargę kasacyjną.
Wniosek o przedstawienie zagadnienia prawnego do rozstrzygnięcia uchwałą NSA w skardze kasacyjnej
Przedstawienie zagadnienia prawnego budzącego poważne wątpliwości NSA w składzie siedmiu sędziów następuje w formie postanowienia. Postanowienie to jest niezaskarżalne. Strona postępowania sądowoadministracyjnego może w skardze kasacyjnej wnioskować o przedstawienie składowi siedmiu sędziów NSA do rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego budzącego poważne wątpliwości. Wniosek taki powinien być uzasadniony.
Odmowa podjęcia uchwały przez Naczelny Sąd Administracyjny
Wniosek o podjęcie uchwały przez NSA musi być uzasadniony niezależnie od tego, kto go składa. Naczelny Sąd Administracyjny może podjąć uchwałę albo uznać, że nie zachodzą przyczyny do jej podjęcia. W takiej sytuacji wydaje postanowienie o odmowie podjęcia uchwały.
Zmiana wykładni prawa w wyniku uchwały NSA w powiększonym składzie a związanie wykładnią prawa na podstawie art. 190 p.p.s.a.
W sytuacji, gdy NSA uchyli wyrok WSA, przy ponownym rozpoznaniu sprawy WSA związany jest wykładnią prawa dokonaną przez NSA. Zasada związania WSA wykładnią dokonaną przez NSA w danej sprawie została wyrażona w art. 190 p.p.s.a.
Sąd, któremu sprawa została przekazana, związany jest wykładnią prawa dokonaną w tej sprawie przez Naczelny Sąd Administracyjny. Nie można oprzeć skargi kasacyjnej od orzeczenia wydanego po ponownym rozpoznaniu sprawy na podstawach sprzecznych z wykładnią prawa ustaloną w tej sprawie przez Naczelny Sąd Administracyjny.
Problem może powstać wówczas, gdy w międzyczasie podjęta zostanie uchwała NSA w powiększonym składzie, która rozstrzygnie dane zagadnienie prawne odmiennie od stanowiska wyrażonego przez NSA w wyroku uchylającym wyrok i przekazującym sprawę do ponownego rozpoznania przez WSA. Czy w takiej sytuacji ponownie rozpoznające sprawę sądy administracyjne (WSA i NSA) związane będą wcześniej wyrażonym przez NSA stanowiskiem w tej konkretnej sprawie, czy też może stanowiskiem z uchwały NSA, które jest sprzeczne z tym pierwszym? Zagadnienie to rozstrzygnął NSA w uchwale z dnia 30.06.2008 r., I FPS 1/08:
Naczelny Sąd Administracyjny przy rozpatrywaniu ponownej skargi kasacyjnej obowiązany jest – w związku z art. 269 § 1 p.p.s.a. – odstąpić od zastosowania art. 190 tej ustawy, z uwagi na podjęcie uchwały przez Naczelny Sąd Administracyjny w składzie siedmiu sędziów, zawierającej stanowisko dotyczące wykładni prawa odmienne od wyrażonego w poprzednim wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego, do którego to stanowiska zastosował się wojewódzki sąd administracyjny.
W przypadku podjęcia przez NSA uchwały, która rozstrzyga dane zagadnienie prawne odmiennie od tego jak uczynił to NSA w wyroku, którym uchylił wyrok WSA, profesjonalny pełnomocnik w ponownej w skardze kasacyjnej powinien formułować zarzuty, które nie zostały uwzględnione w pierwszej skardze kasacyjnej. Artykuł 190 p.p.s.a. nie stoi temu na przeszkodzie, ponieważ NSA nie będzie związany wcześniej dokonaną wykładnią z tej sprawy, która jest sprzeczna z wykładnią wyrażoną w uchwale NSA.
Wyrok NSA z dnia 04.09.2018 r., II FSK 1173/18:
Oznacza to, że art. 269 p.p.s.a. nie pozwala żadnemu składowi sądu administracyjnego rozstrzygnąć innej sprawy w sposób sprzeczny ze stanowiskiem zawartym w uchwale i przyjmować wykładni prawa odmiennej od tej, która została przyjęta przez skład poszerzony NSA. Wykładnia zawarta w takiej uchwale jest wiążąca zarówno dla zwykłych, jak i poszerzonych składów orzekających, a skutkiem takiego związania jest to, że składowi sądu administracyjnego rozpoznającemu sprawę nie wolno samodzielnie przyjmować wykładni prawa odmiennej od tej, która została przyjęta przez skład poszerzony Naczelnego Sadu Administracyjnego.
Partner w Szymała Zaremba Kancelaria Adwokatów i Radców Prawnych Sp. p. Wpisany na listę adwokatów prowadzoną przez Okręgową Radę Adwokacką we Wrocławiu. Specjalizacje: prawo podatkowe, postępowanie podatkowe, prawo karne skarbowe, postępowanie sądowoadministracyjne, egzekucja administracyjna.
✉ msz@szymalazaremba.pl
- Ewidencja IP Box - 12/04/2023
- Opłata od skargi kasacyjnej do NSA - 27/03/2023
- Odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania podatkowe spółki z o.o. - 14/02/2023