Cechą spółki komandytowej jest występowanie w niej dwóch kategorii wspólników: co najmniej jednego komplementariusza i co najmniej jednego komandytariusza. Ich pozycja prawna jest całkowicie różna. Podczas gdy komplementariusz prowadzi sprawy i reprezentuje spółkę oraz odpowiada za jej zobowiązania całym swoim majątkiem, komandytariusz to wspólnik pasywny. Co do zasady, nie ma on prawa prowadzenia spraw spółki ani jej reprezentowania, a jego odpowiedzialność jest ograniczona do wysokości sumy komandytowej.
Zróżnicowanie pozycji komplementariusza i komandytariusza przekłada się na zakres uprawnień kontrolnych przysługujących im zgodnie z Kodeksem spółek handlowych. O ile prawo kontroli komplementariusza ma charakter pełny, o tyle w przypadku komandytariusza ustawowy zakres uprawnień kontrolnych jest ograniczony. Jakich informacji może żądać komandytariusz? W jaki sposób może realizować przysługujące mu uprawnienia kontrolne? O tym w poniższym artykule.
Zakres uprawnień kontrolnych komandytariusza – od czego zależy?
Aby ustalić, z jakich uprawnień kontrolnych może korzystać konkretny komandytariusz, trzeba zacząć od sprawdzenia umowy spółki. Umowa spółki komandytowej może bowiem zawierać postanowienia, które będą rozszerzać ustawowe prawo kontroli komandytariuszy. Przykładowo: na mocy umowy spółki komandytariusze mogą uzyskać uprawnienie do uzyskiwania informacji o stanie majątku spółki lub prowadzeniu jej interesów. Należy przy tym zwrócić uwagę, że dodatkowe uprawnienia kontrolne mogą przysługiwać wszystkim komandytariuszom, niektórych z nich lub tylko jednemu.
Uprawnienia kontrolne komandytariusza w modelu kodeksowym
Jeśli umowa spółki nie zawiera żadnych postanowień dotyczących uprawnień kontrolnych komandytariuszy, zakres tych uprawnień wyznaczają przepisy Kodeksu spółek handlowych (KSH). Zgodnie z art. 120 § 1 KSH:
Komandytariusz ma prawo żądać odpisu sprawozdania finansowego za rok obrotowy oraz przeglądać księgi i dokumenty celem sprawdzenia jego rzetelności.
W modelu kodeksowym zakres uprawnień kontrolnych komandytariusza jest zatem stosunkowo wąski, ponieważ obejmuje jedynie:
1) prawo otrzymania odpisu sprawozdania finansowego spółki za rok obrotowy,
2) możliwość przeglądania ksiąg i dokumentów spółki, ale tylko w celu sprawdzenia rzetelności sprawozdania finansowego.
Co ważne, powyższych uprawnień kontrolnych komandytariusza umowa spółki nie może wyłączyć ani ograniczyć.
Prawo żądania odpisu sprawozdania finansowego za rok obrotowy
W ramach kodeksowego uprawnienia do żądania odpisu sprawozdania finansowego komandytariusz może zwrócić się do spółki o udostępnienie mu odpisu sprawozdania finansowego za ubiegły rok obrotowy. Na podstawie KSH komandytariusz nie może natomiast żądać od spółki sporządzenia w dowolnym czasie sprawozdania finansowego. Nie jest też uprawniony do domagania się sporządzenia sprawozdania finansowego na swój własny użytek.
Możliwość przeglądania przez komandytariusza ksiąg i dokumentów spółki
Po otrzymaniu odpisu sprawozdania finansowego komandytariusz ma prawo przejrzeć księgi i dokumenty spółki. Zakres tego prawa jest jednak ograniczony – komandytariusz może sprawdzać księgi i dokumenty spółki tylko w celu weryfikacji rzetelności sprawozdania finansowego.
Przepisy KSH nie wskazują wprost rodzaju ksiąg i dokumentów, których udostępnienia może domagać się komandytariusz. Wydaje się, że żądania komandytariusza powinny ograniczać się do ksiąg rachunkowych, dowodów księgowych oraz dokumentów stanowiących podstawę zapisów w księgach rachunkowych. Wspólnicy prowadzący sprawy spółki mogą natomiast odmówić udostępnienia komandytariuszowi innych informacji i dokumentów. Dotyczy to w szczególności umów zawartych przez spółkę, dokumentacji produkcyjnej, planów rozwoju przedsiębiorstwa itp.
Sposób realizacji uprawnień kontrolnych przez komandytariusza
W praktyce skorzystanie przez komandytariusza z kodeksowych uprawnień kontrolnych wymaga zgłoszenia spółce odpowiedniego żądania. W świetle KSH spółka nie ma bowiem obowiązku przedstawić komandytariuszowi odpisu sprawozdania finansowego z własnej inicjatywy.
Należy też zauważyć, że KSH nie określa wprost terminu ani trybu skorzystania przez komandytariusza z przysługującego mu uprawnienia do przeglądania ksiąg i dokumentów spółki w celu weryfikacji rzetelności sprawozdania finansowego. Zważywszy na ograniczony cel badania, wydaje się, że komandytariusz powinien przeprowadzić je jednorazowo, w krótkim terminie po doręczeniu mu odpisu sprawozdania finansowego za rok obrotowy. W szczególności komandytariusz nie powinien realizować swoich uprawnień w sposób, który paraliżowałby bieżącą działalność spółki lub skutkowałby ujawnieniem tajemnic technicznych, handlowych bądź produkcyjnych.
Komandytariusz może wykonywać prawo kontroli zarówno osobiście, jak i korzystając z fachowej pomocy (np. biegłego rewidenta). W tym ostatnim przypadku spółka będzie jednak mogła odmówić udzielenia osobie trzeciej informacji poufnych, jeśli zaistnieje obawa ich ujawnienia bądź bezprawnego wykorzystania.
Ukształtowanie uprawnień kontrolnych komandytariusza przez sąd
Jeśli wspólnicy prowadzący sprawy spółki nie udostępnią komandytariuszowi odpisu sprawozdania finansowego lub odmówią mu możliwości przejrzenia ksiąg i dokumentów spółki w celu sprawdzenia rzetelności sprawozdania finansowego, komandytariusz może wystąpić na drogę sądową. Co więcej, w myśl art. 120 § 2 KSH:
Na wniosek komandytariusza sąd rejestrowy może, z ważnych powodów, zarządzić w każdym czasie udostępnienie mu sprawozdania finansowego lub złożenie innych wyjaśnień, jak również dopuścić komandytariusza do przejrzenia ksiąg i dokumentów.
Na podstawie tego przepisu sąd rejestrowy może nakazać np.:
1) doręczenie komandytariuszowi rocznego sprawozdania finansowego,
2) sporządzenie sprawozdania finansowego w terminie wcześniejszym niż koniec roku obrotowego,
3) udostępnienie komandytariuszowi ksiąg i dokumentów spółki, określając w miarę potrzeby czas i miejsce ich udostępnienia oraz sposób zapoznania się z nimi,
4) złożenie wyjaśnień dotyczących zarówno ksiąg i dokumentów spółki, jak i poszczególnych transakcji w celu umożliwienia komandytariuszowi ogólnego zorientowania się w sytuacji finansowej spółki i prowadzonej przez nią działalności.
Rozszerzenie przez sąd kodeksowych uprawnień kontrolnych komandytariusza wymaga złożenia przez tego ostatniego odpowiedniego wniosku. We wniosku do sądu komandytariusz powinien wskazać na istnienie „ważnych powodów”. Ciężar ich wykazania spoczywa zatem na komandytariuszu, inicjującym postępowanie sądowe. Ocena „ważności” pozostawiona jest natomiast uznaniu sądu rejestrowego. W praktyce przesłankami, które mogą uzasadniać sądowe rozszerzenie uprawnień kontrolnych komandytariusza, są na przykład:
1) nienależyte prowadzenie ksiąg rachunkowych spółki,
2) odmowa wydania komandytariuszowi odpisu sprawozdania finansowego,
3) potrzeba wyjaśnienia określonych spraw celem umożliwienia wyrażenia wymaganej przez umowę spółki zgody komandytariusza na dokonanie danej czynności.
Podsumowanie
Reasumując:
1. Jeśli w danym przypadku umowa spółki komandytowej nie zawiera postanowień rozszerzających zakres uprawnień kontrolnych komandytariusza w stosunku do rozwiązania przyjętego na gruncie KSH, zakres ten jest stosunkowo wąski. Ogranicza się bowiem do prawa zgłoszenia żądania odpisu sprawozdania finansowego spółki za rok obrotowy oraz przeprowadzenia badania ksiąg i dokumentów spółki pod kątem sprawdzenia rzetelności tego sprawozdania.
2. Komandytariusz powinien korzystać ze swoich uprawnień kontrolnych w taki sposób, aby nie paraliżować bieżącej działalności spółki. Wykonywanie przez komandytariusza prawa kontroli nie może też skutkować ujawnieniem tajemnic technicznych, handlowych lub produkcyjnych spółki.
3. Kodeksowe uprawnienia kontrolne komandytariusza nie obejmują prawa domagania się od spółki udzielenia informacji odnoszących się do całokształtu jej działalności. W szczególności na podstawie KSH komandytariusz nie może żądać przedstawienia zawartych przez spółkę umów, dokumentacji produkcyjnej, planów rozwoju przedsiębiorstwa itp.
4. Rozszerzenie zakresu uprawnień kontrolnych komandytariusza może nastąpić na mocy umowy spółki lub na skutek wydania stosownego postanowienia przez sąd rejestrowy. W przypadku wystąpienia przez komandytariusza na drogę sądową ciąży na nim obowiązek wykazania, że zachodzą „ważne powody” uzasadniające złożenie wniosku do sądu.
✉ mz@szymalazaremba.pl
- Pozew o rozwiązanie spółki z o.o. - 19/04/2024
- Mediacja jako sposób rozwiązania konfliktu wspólników - 12/04/2024
- Uprawnienia kontrolne komandytariusza w spółce komandytowej - 18/03/2024