W dzisiejszym artykule omówię najistotniejsze zagadnienia związane ze zwolnieniem z VAT przewidzianym w art. 43 ust. 1 pkt 2 ustawy o VAT. Od razu uprzedzam, że wybór akurat tego zwolnienia nie jest przypadkowy. Temat ten nie jest łatwy. Celem artykułu jest zwrócenie uwagi na pułapki, które czyhają na podatników i dotyczą właśnie zwolnienia z art. 43 ust. 1 pkt 2 ustawy o VAT. Zacznę jednak od przytoczenia treści przepisu, który wydaje się być bardzo prosty w odbiorze.
Zwolnienie z art. 43 ust. 1 pkt 2 ustawy o VAT
Treść art. 43 ust.1 pkt 2 ustawy o VAT jest następująca:
Zwalnia się od podatku dostawę towarów wykorzystywanych wyłącznie na cele działalności zwolnionej od podatku, jeżeli z tytułu nabycia, importu lub wytworzenia tych towarów nie przysługiwało dokonującemu ich dostawy prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego;
Warunki konieczne dla realizacji zwolnienia z art. 43 ust. 1 pkt 2 ustawy o VAT
Dla realizacji zwolnienia przewidzianego w art. 43 ust. 1 pkt 2 ustawy o VAT konieczne jest wystąpienie następujących okoliczności:
1) nabycie przez podatnika VAT (B) towarów od podmiotu A (poprzedni etap obrotu);
2) z tytułu nabycia towarów przez podatnika VAT (B) od podmiotu A nie przysługiwało temu pierwszemu prawo do odliczenia podatku naliczonego od podatku należnego.
3) dostawa towarów przez podatnika B w kolejnym etapie obrotu na rzecz podmiotu C;
4) wykorzystywanie przez podatnika B towaru nabytego od A wyłącznie do czynności zwolnionych z podatku VAT;
Schemat dwóch dostaw tego samego towaru: A → B → C
Zwolnienie przewidziane w art. 43 ust. 1 pkt 2 ustawy o VAT dotyczy dostawy towarów pomiędzy B → C, przy spełnieniu dwóch warunków: B wykorzystuje zakupione towary na cele zwolnione z VAT oraz w związku z dostawą towarów pomiędzy A → B, podmiot B nie odliczył podatku naliczonego z tytułu tej dostawy.
Błąd popełniany przez podatników korzystających ze zwolnienia przewidzianego w art. 43 ust. 1 pkt 2 ustawy o VAT
Najczęściej popełnianym błędem przez podatników VAT przy ocenie, że doszło do realizacji wszystkich warunków przewidzianych w art. 43 ust. 1 pkt 2 ustawy o VAT jest przyjęcie, że dostawcą w transakcji A → B może być niepodatnik VAT (osoba taka w języku potocznym nazywana jest „osobą prywatną”). Założenie, że art. 43 ust. 1 pkt 2 ustawy o VAT dotyczy również takiej sytuacji, w której podmiot A nie występował w transakcji A → B jako podatnik VAT, a więc dokonał dostawy towarów w ramach „sprzedaży prywatnej” oznacza, że transakcja ta pozostawała całkowicie poza reżimem VAT. W konsekwencji, jeżeli transakcja, w której sprzedawca A występował w niej jako niepodatnik VAT, to podmiotowi B nie przysługiwało z tytułu dokonania nabycia prawo do odliczenia podatku naliczonego. Transakcja ta była opodatkowana w podatku od czynności cywilnoprawnych (PCC).
Dostawa niepodlegająca ustawie VAT
Podobnie jest, gdy przedmiotem sprzedaży pomiędzy A → B jest towar, którego dostawa w ogóle nie podlega opodatkowaniu w VAT, np. zorganizowana część przedsiębiorstwa albo przedsiębiorstwo. Podatnicy (błędnie) wywodzą, że jeżeli nabywcy zorganizowanej części przedsiębiorstwa (podmiotowi B) nie przysługiwało w związku z tym nabyciem prawo do odliczenia podatku naliczonego to późniejsza dostawa pomiędzy B → C zwolniona jest z VAT, gdyż spełniony został warunek przewidziany w art. 43 ust. 1 pkt 2 in fine ustawy o VAT.
Skutki błędów popełnianych przy interpretacji art. 43 ust. 1 pkt 2 ustawy o VAT
Zwolnienie przewidziane w art. 43 ust. 1 pkt 2 ustawy o VAT dotyczy dostawy towarów, w tym również dostawy nieruchomości. Zwolnienie to może więc być trzecim obok dwóch zwolnień przewidzianych w art. 43 ust. 1 pkt 10 oraz art. 43 ust. 1 pkt 10a ustawy o VAT, które brane powinno być pod uwagę przy ocenie czy konkretna dostawa nieruchomości zwolniona jest z VAT. Skutki błędnej oceny mogą w niektórych przypadkach narazić podmiot B na zapłatę podatku VAT w stawce 23% z „własnej kieszeni”.
Z reguły podatek VAT przerzucany jest na nabywcę (podmiot C), gdyż nabywca płaci cenę brutto (z VAT), chyba, że podatnik (podmiot B) błędnie przyjmie, że dana sprzedaż (B → C) zwolniona jest z VAT, a opodatkowana w PCC. W związku z tym B nie „pobierze” od C podatku VAT w cenie sprzedaży, za to notariusz, jeżeli przedmiotem dostawy jest nieruchomość, pobierze od C podatek PCC (art. 2 pkt 4 lit b ustawy o PCC).
Jak odczytywać wyrażenie „jeżeli z tytułu nabycia towarów nie przysługiwało dokonującemu ich dostawy prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego” zawarte w art. 43 ust. 1 pkt 2 ustawy VAT?
Aby wyjaśnić, co tak naprawdę oznacza zwrot: „jeżeli z tytułu nabycia towarów nie przysługiwało dokonującemu ich dostawy prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego” warto sięgnąć do przykładów z życia i orzecznictwa NSA.
Wyrok NSA z 21.05.2013 r., I FSK 559/13
W dniu 02.10.2009 r. do Naczelnika Urzędu Skarbowego wpłynął wniosek skarżącej (czyli w naszym schemacie podmiotu C) o stwierdzenie nadpłaty w podatku od czynności cywilnoprawnych w kwocie 11 686 626 zł który został pobrany przez notariusza przy sporządzaniu umowy sprzedaży. Zbywca (podmiot B) nabył wymieniony przedmiot dostawy w latach 1999-2000, w drodze aportu zorganizowanej części przedsiębiorstw nieopodatkowanego podatkiem VAT. Podmiot B sprzedaż tych składników zakwalifikował jako czynność zwolnioną od podatku na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 2 ustawy o VAT.
Zasadnicza kwestia sporna dotyczy ustalenia, czy zwolnienie, o którym mowa w art. 43 ust. 1 pkt 2 ustawy o VAT ma zastosowanie również w sytuacji, gdy dostawca towaru (podmiot B) nie odliczył podatku na poprzednim etapie obrotu, albowiem towar stanowiący przedmiot dostawy został przezeń nabyty (od A) wskutek czynności niepodlegającej opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, a zatem niegenerującej kwoty podatku naliczonego.
Zwolnienie od podatku dostawy towaru na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 2 ustawy o VAT nie ma zastosowania, jeżeli nabycie tego towaru przez podatnika (podmiot B) nie było opodatkowane podatkiem od towarów i usług.
W rozpoznawanej sprawie, w świetle poczynionych wcześniej konstatacji, zwolnienie to nie miało jednak zastosowania, gdyż w poprzednim etapie obrotu (A → B) przedmiotem świadczenia była czynność wyłączoną z opodatkowania podatkiem od towarów i usług. Sąd I instancji dokonał zatem błędnej wykładni powołanego przepisu, gdyż uznał, że wymieniony w nim “brak prawa do odliczenia” dotyczy również sytuacji, w której podatek naliczony na poprzednim etapie obrotu w ogóle nie powstał.
Stwierdzić bowiem należy, że pierwotne nabycie nieruchomości (A →B) w drodze nieodpłatnej, nie podlegającej podatkowi od towarów i usług (VAT-owi), nie oznacza, że kolejna czynność sprzedaży (B → C) tejże nieruchomości jest wolna od tegoż podatku, tj. od podatku od towarów i usług (VAT-u).
Wyrok NSA z 28.02.2013 r., I FSK 627/12
Strona skarżąca (podmiot B) jest podmiotem gospodarczym, podatnikiem VAT, który będąc operatorem sieci telewizji kablowej, w dniu 8.04.2009 r. dokonał zakupu od osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej wewnątrzbudynkowej sieci telewizji kablowej wraz z niezbędnymi elementami dodatkowej infrastruktury technicznej, położonej w budynkach mieszkalnych stanowiących własność spółdzielni mieszkaniowej. Nabycie przez podatnika prowadzącego tego rodzaju działalność gospodarczą takiego dobra inwestycyjnego nie mogło nastąpić na bliżej nieokreśloną działalność “prywatną” tegoż podatnika, a niewątpliwie służyć miało jego działalności gospodarczej, lecz obiektywne trudności w faktycznym pozyskaniu tego dobra spowodowały, że strona nie zaliczyła tegoż dobra inwestycyjnego do swoich składników majątku i nie wykorzystywała go w swojej działalności.
Zwolnienie, o którym mowa w art. 136 lit. b dyrektywy 2006/112/WE, a więc również wynikające z art. 43 ust. 1 pkt 2 ustawy o VAT przysługuje tylko wtedy gdy podatnik nie ma prawa do odliczenia podatku na skutek ograniczeń i zakazów przewidzianych przepisami dyrektywy lub ustawy o VAT, co wynika np. ze związku ze sprzedażą zwolnioną od podatku (por. art. 86 i art. 88 ustawy o VAT), a więc nie ma zastosowania, gdy brak odliczenia podatku w poprzedniej fazie obrotu wynika z faktu, że dana czynność w ogóle nie podlegała opodatkowaniu oraz gdy podatnik, mając prawo do odliczenia podatku naliczonego, z uprawnienia tego nie skorzystał.
Taka natomiast sytuacja została przedstawiona we wniosku o interpretację poprzez wskazanie, że transakcja nabycia przez skarżącą sieci telewizji kablowej została opodatkowana podatkiem od czynności cywilnoprawnych, a nie podatkiem VAT, a zatem w przydatku tym nie zachodziła sytuacja braku prawa do odliczenia podatku naliczonego z tytułu nabycia tego towaru przez stronę skarżącą, po myśli art. 86 ustawy o VAT (art. 176 dyrektywy 2006/112/WE). To zaś oznacza, że norma art. 43 ust. 1 pkt 2 ustawy o VAT nie mogła w ogóle znaleźć zastosowania w takiej sytuacji.
Zwolnienie z art. 43 ust. 1 pkt 2 ustawy o VAT a nabycie przez zbywcę (B) nieruchomości przed wprowadzeniem podatku VAT w Polsce
Kolejnym przypadkiem „spornym” jest czy sprzedaż nieruchomości pomiędzy podmiotami B → C może być zwolniona z VAT na podstawie art. 43 ust. 1 pkt ustawy o VAT, gdy transakcja nabycia tej nieruchomości przez B od A (A → B) miała miejsce przed wprowadzeniem podatku od towarów i usług w Polsce. Czy zatem w takiej sytuacji można powiedzieć, że dokonującemu dostawy tej nieruchomości (podmiotowi B) nie przysługiwało prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego?
Wyrok NSA z 23.11.2017 r., I FSK 312/16
Wyrok ten zapadł wprawdzie nie w kontekście analizy zwolnienia przewidzianego w art. 43 ust. 1 pkt 2 ustawy o VAT, a zwolnienia z art. 43 ust. 1 pkt 10a lit a ustawy o VAT, jednakże ze względu na taką samą treść fragmentów zawartych w obu tych przepisach ocenę prawną NSA dotyczącą zwolnienia z art. 43 ust. 1 pkt 10a lit a ustawy o VAT z powodzeniem wykorzystać można do odpowiedzi na pytanie postawione przeze mnie na wstępie.
Ustawodawca wprowadzając przesłankę zwolnienia określoną w art. 43 ust. 10a lit. a ustawy o VAT (prawo do odliczenia), powiązał ją bezpośrednio z funkcjonowaniem systemu podatku od towarów i usług. Oznacza to, że podatek ten w dacie dokonywania określonej czynności, musiał być elementem systemu podatkowego danego państwa. Tymczasem w momencie nabycia/wytworzenia budynków/budowli, szczegółowo opisanych we wniosku o wydanie interpretacji, podatek od towarów i usług nie obowiązywał. W związku z tym nie można rozważać, czy stronie skarżącej przysługiwało prawo do odliczenia, czy też była tego prawa pozbawiona. Konsekwencją powyższego stanowiska jest przyjęcie, że w stosunku do budynków/budowli skarżącej nabytych/wytworzonych przed wejściem w życie ustawy o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym, nie zostanie spełniona przesłanka o której mowa w art. 43 ust. 1 pkt 10a lit. a ustawy o VAT.
Postanowienie TSUE z 6.07.2006 r., C-18/05 i C-155/05
W ten sposób pierwsza część art. 13 część B lit. c) szóstej dyrektywy, przewidując zwolnienie od podatku, pozwala na uniknięcie sytuacji, w której odsprzedaż towarów byłaby przedmiotem kolejnego opodatkowania, gdy towary te zostały uprzednio nabyte przez podatnika dla potrzeb działalności zwolnionej od podatku na mocy tego przepisu i gdy przy ich nabyciu podatek VAT został naliczony w sposób ostateczny, bez możliwości odliczenia.
W konsekwencji na pierwsze pytanie w sprawie C-18/05 oraz na pytanie w sprawie C-155/05 należy odpowiedzieć, że wykładni pierwszej części art. 13 część B lit. c) szóstej dyrektywy należy dokonywać w ten sposób, iż przewidziane w niej zwolnienie od podatku dotyczy jedynie odsprzedaży towarów nabytych wcześniej przez podatnika dla potrzeb działalności zwolnionej od podatku na mocy tego przepisu, o ile nie przysługiwało mu prawo do odliczenia podatku od wartości dodanej naliczonego przy pierwotnym nabyciu tych towarów.
Podsumowanie (art. 43 ust. 1 pkt 2 ustawy o VAT)
Zwolnienie przewidziane w art. 43 ust. 1 pkt 2 ustawy o VAT przy dostawie towarów pomiędzy B → C będzie możliwe wyłącznie wówczas, gdy w dostawie pomiędzy A → B powstał podatek naliczony, który nie mógł jednak zostać przez B odliczony. Na przykład: podatnik VAT czynny (A) sprzedał innemu podatnikowi VAT czynnemu (B) nieruchomość w ramach pierwszego zasiedlenia (czynność opodatkowana, podatek naliczony powstał), zaś podatnik B wykorzystywał nabytą nieruchomość wyłącznie do celów zwolnionych z VAT, np. szpital (art. 43 ust. 1 pkt 18 ustawy o VAT) albo prywatna szkoła języków obcych (art. 43 ust. 1 pkt 27 ustawy o VAT) i z tego powodu nie mógł odliczyć podatku naliczonego powstałego przy zakupie nieruchomości z uwagi na ograniczenie wynikające z art. 86 ust. 1 ustawy o VAT.
✉ msz@szymalazaremba.pl
- Ewidencja IP Box - 12/04/2023
- Opłata od skargi kasacyjnej do NSA - 27/03/2023
- Odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania podatkowe spółki z o.o. - 14/02/2023